Członkowie rady nadzorczej w spółce powstałej z przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego

Autorką wpisu jest Ewelina Ocipińska.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.09.2014 r. (sygn. I CSK 625/13)

 „Kandydaci na członków rad nadzorczych reprezentujący w spółkach jednostki samorządu terytorialnego powinni się legitymować takimi samymi kwalifikacjami jak kandydaci na członków rad nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa.”

 „Członkowie rady nadzorczej spółki powstałej z przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego wybrani przez pracowników (art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej) nie mają obowiązku złożenia egzaminu, o którym mowa w art. 12 ust. 2 i 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji.”

Stan faktyczny

Nadzwyczajne walne zgromadzenie spółki Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji spółki akcyjnej (dalej jako: „Spółka”) podjęło uchwałę o zmianie statutu Spółki poprzez dodanie zapisu: „członkowie rady nadzorczej powołani są spośród osób, które złożyły egzamin w trybie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, z zastrzeżeniem przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 września 2004 r. w sprawie szkoleń i egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych spółek, w których Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem (Dz.U. z 2004 r. Nr 198, poz. 2038 ze zm.)”. Powód, będący członkiem rady nadzorczej Spółki, wniósł powództwo w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały, bowiem jego zdaniem nowe brzmienie statutu pozostawało w sprzeczności z art. 18 ust. 3 – 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (t. jedn.: Dz.U. 2011 r. Nr 45, poz. 236; dalej jako: „UGK”).

Sąd Okręgowy stwierdził, że w spółkach z udziałem jednostki samorządu terytorialnego możemy wyróżnić dwie kategorie członków rady nadzorczej, tj.:
-członkowie, którzy reprezentują interesy jednostki samorządu terytorialnego – na nich, zgodnie z art. 10a ust. 4 UGK nałożony jest wymóg złożenia egzaminu, którego tryb określa art. 12 ust. 2 i 7 o komercjalizacji i prywatyzacji (t. jedn.: Dz.U. 2015 r. poz. 747 ze zm.; dalej jako: „UKP”);
– członkowie, którzy reprezentują interesy innych podmiotów, których nie obejmuje dyspozycja art. 10a ust. 4 UGK.
Zdaniem Sądu Okręgowego taki rozdział nie spełnia ustawowej funkcji rady nadzorczej i nie zapewnia profesjonalizacji tego organu, w związku z czym rozciągnięcie obowiązku złożenia egzaminu również na członków pochodzących z wyboru pracowników nie pozostaje w sprzeczności z art. 18 ust. 4 UGK.

Powód złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego, a Sąd Apelacyjny zmienił orzeczenie stwierdzając na podstawie art. 425 Kodeksu spółek handlowych (dalej jako: „KSH”) nieważność zaskarżonej uchwały w części zmieniającej brzmienie statutu Spółki. Sąd Apelacyjny stwierdził, że wykładnia przepisów UGK przez Sąd Okręgowy została przeprowadzona nieprawidłowo, jako że interpretacja przepisów bezwzględnie obowiązujących nie może prowadzić do kreowania praw i obowiązków, jeśli nie istnieje konkretna podstawa prawna. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy stosując wykładnię rozszerzającą niesłusznie stwierdził istnienie warunku złożenia egzaminu przez  kandydata na pochodzącego z wyboru pracowników członka rady nadzorczej spółki powstałej w wyniku przekształcenia komunalnego, bowiem taki obowiązek nie wynika bezpośrednio z ustawy. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że art. 10a ust. 4 UGK ma zastosowanie jedynie wobec spółek z udziałem samorządu terytorialnego, a art. 18 ust. 3 UGK dotyczy spółek powstałych wskutek przekształcenia przedsiębiorstw komunalnych i ma charakter szczególny wobec art. 10 ust. 4 UGK, wobec czego prawo do wyboru członków rady nie może być ograniczone wewnętrznymi aktami spółki, gdyż pozostawałoby to w sprzeczności z ustawą.

Strona pozwana zaskarżyła w całości wyrok Sądu Apelacyjnego, domagając się uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy jednakże oddalił przedmiotową skargę kasacyjną, wskazując że wymóg złożenia egzaminu przez kandydującego na członka rady nadzorczej dotyczy jedynie członków organu wybieranych przez jednostkę samorządu terytorialnego i nie może być on w drodze wykładni rozszerzającej rozciągany na członków pochodzących z wyboru pracowników.

Komentarz

Zgodnie z art. 10a ust. 2 UGK do rad nadzorczych w spółkach z udziałem jednostki samorządu terytorialnego zastosowanie mają przepisy KSH, z zastrzeżeniem regulacji zawartych w UGK. Jak zauważył Sąd Najwyższy w komentowanym orzeczeniu, przepisy ustawy o gospodarce komunalnej mają charakter szczególny w stosunku do KSH i nie powinno stosować się wobec nich wykładni rozszerzającej – zarówno w ujęciu przedmiotowym, jak i podmiotowym.

Zgodnie z art. 10a ust. 4 UGK członkowie rady nadzorczej reprezentujący jednostkę samorządu terytorialnego zobowiązani są uprzednio złożyć egzamin, którego tryb określa UKP. To z kolei doprowadziło Sąd Najwyższy do uzasadnionego wniosku, że członkowie rady nadzorczej wybierani przez organ samorządu terytorialnego powinni posiadać takie same kwalifikacje, jak członkowie rad nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa.

Na mocy art. 18 ust. 3 UGK pracownicy mają prawo wyboru członków rady nadzorczej. Żaden zaś przepis nie stawia pochodzącym z wyboru pracowników członkom rady nadzorczej spółki, która powstała w wynika przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego, wymogu złożenia egzaminu, o którym mowa w przepisach UKP. Identyczne wnioski wysuwają także przedstawiciele doktryny – zob. G. Góreczny, Rada nadzorcza w spółkach komunalnych – zarys problematyki, Samorząd Terytorialny, nr 11/2010, który wskazuje, że wymóg złożenia egzaminu w trybie określonym w art. 12 UKP nie ma zastosowania do członków rad nadzorczych wybranych przez pracowników; podobnie m.in. A. Dudzińska [w:] Wymogi stawiane członkom rady nadzorczej spółki komunalnej, Finanse Komunalne, nr 12/2008 oraz W. Gonat [w:] Ustawa o gospodarce komunalnej. Komentarz. Wzory umów i regulaminów, LexisNexis 2010).

Do powyższego stanowiska w komentowanym wyroku przychylił się także Sąd Najwyższy. Zgodnie z komentowanym wyrokiem, członkom rady nadzorczej spółki komunalnej, która powstała z przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego, stawia się takie same wymogi, jak kandydatom do rad nadzorczych spółek kapitałowych (zgodnie ze stosownymi przepisami KSH), z zastrzeżeniem przepisów UGK. Zdaniem Sądu Najwyższego UGK nie ustanawia wobec członków pochodzących z wyboru pracowników żadnych wymagań dotyczących złożenia egzaminu, o którym mowa w art. 12 UKP. Potwierdza to brzmienie art. 18 ust. 4 UGK, zgodnie z którym „pozostali” członkowie rady (a więc za wyjątkiem członków wybranych przez pracowników – art. 18 ust. 3 UGK) są zobowiązani do złożenia stosownego egzaminu na członka rady nadzorczej. Sformułowanie zawarte w wyżej wymienionym przepisie świadczy jednoznacznie o rozdzieleniu wymagań dotyczących członków rady nadzorczej spółki wybranych przez pracowników a członków reprezentujących jednostkę samorządu terytorialnego.

Jak zauważył Sąd Najwyższy, art. 10a ust. 4 i art. 18 ust. 3 UGK nie pozostająw stosunku wykluczania, zatem nie stosuje się norm kolizyjnych, w szczególności zasady lex specialis derogat legi generali. Stąd też interpretacja przepisów dokonana przez Sąd Apelacyjny była trafna.

Wnioski dla praktyki

Komentowane orzeczenie potwierdza, że brak jest przepisów ustawowych, które nakładałyby na wybranych przez pracowników członków rady nadzorczej w spółce powstałej z przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego obowiązek złożenia egzaminu w trybie określonym przez UKP. Obowiązek ten dotyczy jedynie członków rady nadzorczej wybieranych przez organ samorządu terytorialnego i nie można go rozszerzyć na członków wybieranych przez pracowników.

Wobec powyższego, ewentualne zapisy w statucie Spółki o obowiązku złożenia egzaminu przez wybieranych przez pracowników członków rady nadzorczej Spółki powstałej w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego nie będą zgodne z ustawą.