Zawodowy charakter działalności gospodarczej a zakres odpowiedzialności

Istota problemu

Zarówno w orzecznictwie jak i w doktrynie stwierdzenie, iż zawodowy charakter działalności pociąga za sobą zwiększony zakres wymagań, nie budzi żadnych wątpliwości. Takie stanowisko uzasadnione jest doświadczeniem profesjonalisty, jego kwalifikacjami, a także posiadaną przez niego fachową wiedzą. Rozbieżności pojawiają się jednak podczas próby wskazania granic tej odpowiedzialności, w szczególności na tle ustaw szczególnych.

Zdaniem sądów…

Po raz kolejny Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 02.04.2014 r. pod sygn. akt IV CSK 404/13[i] zaakcentował zwiększony stopień staranności wymagany od profesjonalisty, jednocześnie wskazując jak daleko zakres  jego odpowiedzialności może sięgać. W przedmiotowej sprawie powodowie odnotowali spadek zbioru miodu wskutek przebudowy drogi krajowej, która wiązała się z wycięciem pasa zieleni tworzącym naturalną barierę ochronną dla pszczół. Ponieważ przedsiębiorca nie podjął działań mogących ograniczyć wpływ inwestycji na środowisko, został zobowiązany przez Sąd Okręgowy do ustawienia parawanów ochronnych oraz wypłacenia odszkodowania. Sąd Apelacyjny jedynie częściowo podzielił zdanie sądu pierwszej instancji, nie znajdując podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego. Uznał, iż pozwanemu nie można przypisać braku należytej staranności w kontekście przewidywania wpływu inwestycji na nieruchomość powodów, nawet przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru jego działalności.

Sąd Najwyższy wskazał jednak, że w sytuacji, gdy działalność może negatywnie wpływać na środowisko, przy ocenie winy w rozumieniu art. 415 Kodeksu cywilnego (,,KC”)[ii] należy wziąć pod uwagę ustawowe obowiązki wynikające z przepisów szczególnych, tj. art. 6 ustawy – Prawo ochrony środowiska[iii] (,,UOŚ”).  Zgodnie z ust. 2 tego artykułu przedsiębiorca zobowiązany jest do działania zgodnie z zasadą przezorności, co wymaga od niego podjęcia wszelkich możliwych działań w celu zapobiegania oddziaływaniu na środowisko w przypadku, gdy negatywne oddziaływanie nie zostało w pełni rozpoznane. W literaturze zasada przezorności utożsamiana jest z pojęciem ,,należytej staranności” wyrażonym w art. 355 KC. Jedynie na marginesie należy przy tym zauważyć, że nie jest to jedyny przepis stanowiący o staranności wynikającej z zawodowego charakteru działalności (patrz art. 293 § 2 i art. 483 § 2 Kodeksu spółek handlowych (,,KSH”).

Dla przedsiębiorcy oznacza to, że jeśli stopień zagrożenia środowiska nie może zostać rozpoznany, jest on zobowiązany do podjęcia działań urzeczywistniających zasadę przezorności, przy uwzględnieniu zawodowego charakteru prowadzonej działalności. W tym przypadku, zgodnie z twierdzeniami Sądu Najwyższego, zastosowanie ma więc art. 355 KC: „§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność). § 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności”. Słuszne jest więc twierdzenie M. Safjana, że wzięcie pod uwagę zawodowego charakteru działalności pociąga za sobą zwiększenie zakresu odpowiedzialności.[iv]

Podsumowanie

Podsumowując, niedochowanie należytej staranności przy wypełnianiu obowiązków nałożonych na przedsiębiorcę – w tym przypadku przez UOŚ, wypełnia przesłanki wskazane w art. 415 KC i aktualizuje po stronie przedsiębiorcy obowiązek naprawienia szkody. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego – brak specjalistycznej wiedzy nie może bowiem usprawiedliwiać przedsiębiorcy z uwagi na zawodowy charakter prowadzonej przez niego działalności. To na nim spoczywa obowiązek pozyskania informacji dotyczących zagrożeń wynikających z inwestycji. W przywołanym w poprzednim akapicie wyroku Sąd Najwyższy uznał bowiem, że brak wiedzy może zostać uzupełniony w drodze skorzystania z usług oferowanych przez placówki badawcze lub naukowe. Profesjonalista zobowiązany jest do wykazania zachowania należytej staranności, a samo powołanie się na decyzję ustalającą środowiskowe uwarunkowania dla inwestycji było w przedmiotowej sprawie niewystarczające. Wskazana praktyka uzasadniona jest zwłaszcza wtedy, gdy planowana inwestycja stwarza duże prawdopodobieństwo nadzwyczajnych zakłóceń sąsiedztwa.

Nie ma wątpliwości, że orzeczenie Sądu Najwyższego wskazuje na tendencje do nakładania na przedsiębiorców coraz większej ilości obowiązków, zwiększając tym samym zakres ich odpowiedzialności. Orzecznictwo wskazuje, że należyta staranność wymagana przy uwzględnieniu zawodowego charakteru prowadzonej działalności, uzasadnia zwiększone oczekiwania co do umiejętności, wiedzy, skrupulatności i rzetelności, zapobiegliwości i zdolności przewidywania. Obejmuje także znajomość obowiązującego prawa oraz następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej [v] (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.08.1993 r. pod sygn. akt III CRN 77/93).

Katarzyna Sawicka

• •  Asystent prawny w kancelarii RKKW – KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy;
• •  studentka WPIA Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie;
• •  w latach 2012-2014 była wolontariuszką w Fundacji Academia Iuris;
• •  w czasie studiów odbyła praktyki w kancelariach o różnych profilach;
• •  wzięła udział zarówno w części pisemnej, jak i ustnej międzynarodowego konkursu FDI Moot 2013 związanego z tematyką międzynarodowego arbitrażu handlowego;
• •  zainteresowania zawodowe skupia wokół prawa spółek