Zasady odpowiedzialności za treści udostępniane przez użytkowników w Internecie są kwestią, która budzi największe kontrowersje na gruncie dyrektywy cyfrowej, gdyż regulacji tej przypięto łatkę „cenzury w internecie”. Lektura art. 17 dyrektywy nie pozwala jednak w sposób łatwy i czytelny odszyfrować intencji ustawodawcy unijnego i ocenić skutków prawnych, jakie wiążą się z jej wdrożeniem.
Podkreślić należy, że dyrektywa dotyczy odpowiedzialności dostawców usług internetowych za publikację przez użytkowników treści naruszających prawa autorskie, a nie publikacji takich treści przez samych dostawców – w tym drugim przypadku ich odpowiedzialność kształtowana jest na zasadach ogólnych. Określając krąg podmiotów ponoszących odpowiedzialność na nowych zasadach, należy także uwzględnić zawartą w dyrektywie definicję „dostawcy usług udostępniania treści online” i wyłączenia podmiotowe, o czym pisaliśmy w poprzednim artykule. Dyrektywa dotyczy więc w szczególności dostawców takich, jak YouTube, Twitter, Chomikuj czy Facebook, ale także każdej innej strony internetowej, która służy do udostępniania treści chronionych prawem autorskim.
Przypomnijmy, że aktualnie dostawca usług internetowych ponosi odpowiedzialność, gdy ma świadomość, że umieszczona na stronie internetowej treść narusza prawa autorskie lub po otrzymaniu wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych – niezwłocznie nie uniemożliwi do niej dostępu.
Zasady odpowiedzialności
Natomiast art. 17 dyrektywy modyfikuje odpowiedzialność dostawcy, przede wszystkim przesądzając, że:
„dostawca usług udostępniania treści online dokonuje czynności publicznego udostępniania lub czynności podawania do publicznej wiadomości do celów niniejszej dyrektywy, w przypadku gdy udziela on publicznego dostępu do chronionych prawem autorskim utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną zamieszczanych przez jego użytkowników”.
Zapewnienie na stronie internetowej publicznego dostępu do utworu chronionego prawem autorskim (np. książki, zdjęcia lub pliku mp3) oznacza więc wkroczenie w monopol prawnoautorski.
W takim wypadku:
- dostawca usług udostępniania treści online, w celu publicznego udostępniania lub podawania do publicznej wiadomości utworów, musi uzyskać zezwolenie od podmiotów uprawnionych z tytułu autorskich praw majątkowych (twórcy, producenta lub wydawcy), np. zawierając umowę licencji (co często wiązać się będzie z wynagrodzeniem na rzecz licencjodawcy);
- jeżeli dostawca usług udostępniania treści online uzyska takie zezwolenie – zezwolenie to obejmuje swoim zakresem również czynności wykonywane przez użytkowników usług, a więc niejako „legitymuje” bezprawne działania użytkowników, ale tylko wówczas, gdy nie działają oni na zasadach komercyjnych lub gdy ich działalność nie przynosi znaczących przychodów;
- jeżeli dostawca usług udostępniania treści online nie uzyska zezwolenia, ponosić będzie odpowiedzialność za naruszenie autorskich praw do utworu, chyba że wykaże, że:
- dołożył wszelkich starań, aby uzyskać zezwolenie oraz
- dołożył wszelkich starań – zgodnie z wysokimi standardami staranności zawodowej w sektorze – aby zapewnić brak dostępu do poszczególnych utworów i innych przedmiotów objętych ochroną, w odniesieniu do których podmioty uprawnione przekazały dostawcom usług odpowiednie i niezbędne informacje oraz w każdym przypadku
- działał niezwłocznie po otrzymaniu odpowiednio uzasadnionego zastrzeżenia od podmiotów uprawnionych w celu zablokowania dostępu do utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną, których dotyczy zastrzeżenie, lub usunięcia ich ze swoich stron internetowych, a także
- dołożył wszelkich starań, aby zapobiec ich przyszłemu
Zasadą więc będzie konieczność uzyskania zezwolenia uprawnionego twórcy (lub innej osoby) na publikację przez użytkowników utworów, co w praktyce w wielu przypadkach może być nie tyle trudne, co niewykonalne. W sytuacji braku zezwolenia wykazanie aktów staranności pozwoli na uniknięcie odpowiedzialności.
Jednocześnie zastrzeżono, że przy ocenie, czy dany dostawca spełnia opisane ww. obowiązki „w świetle zasady proporcjonalności”, należy każdorazowo uwzględnić:
- rodzaj, odbiorców i skalę świadczonych usług oraz rodzaj utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną zamieszczanych przez użytkowników usługi oraz
- dostępność odpowiednich i skutecznych środków oraz ich koszt dla dostawców usług.
Powyższe nieostre przesłanki potraktować można jako wskazówki dla sądów orzekających w sprawie naruszeń praw autorskich w sieci.
Jednocześnie nadal utrzymano, jako wyjątek od konieczności uzyskania zezwolenia, publikację utworów w ramach cytatu, krytyki, recenzowania oraz korzystanie do celów karykatury, parodii lub pastiszu.
Skutki zmian
Jaka więc jest istota zmiany, którą niesie dyrektywa? Aktualnie serwisy internetowe, w których użytkownicy publikują treści, zobowiązane są w zasadzie do usunięcia „pirackich” treści po otrzymaniu wiarygodnej wiadomości o ich bezprawnym charakterze, niełatwe jest bowiem wykazanie świadomości dostawcy bezprawności takiej treści. Dyrektywa natomiast przesuwa punt ciężkości i serwisy internetowe, aby nie narazić się na roszczenia w związku z naruszeniem praw autorskich, w ogóle nie będą mogły dopuszczać do ich publikacji. Uzyskanie zezwolenia podmiotów uprawnionych w postaci licencji, a nawet wykazanie ww. aktów staranności w przypadku braku licencji, wymaga podjęcia działań wyprzedzających użytkowników, co jest nieco karkołomne – skąd bowiem dostawca ma wiedzieć, jaka treść zostanie zamieszczona przez użytkownika na jego stronie internetowej? W praktyce więc należy spodziewać się filtrowania zamieszczanych treści poprzez stosowanie algorytmów, które oceniać będą w sposób automatyczny charakter publikowanej treści. Sprostanie obowiązkom wynikającym z dyrektywy w zasadzie nie jest możliwe bez weryfikacji publikowanych treści pod kątem zgodności z prawem autorskim, mimo że wprost przesądzono w dyrektywie, że dostawcy nie mają ogólnego obowiązku nadzoru, tj. weryfikacji każdej treści zamieszczanej przez użytkowników.
Niewątpliwie dotychczasowe zasady ponoszenia odpowiedzialności przez dostawców nie były wystarczające i w sposób systematyczny dochodziło w sieci do naruszeń praw autorskich. Najbardziej pokrzywdzonym były osoby uprawnione z tytułu praw autorskich, przede wszystkim twórcy, producenci i wydawcy. Publikacja utworów bez ich zgody naturalnie pozbawiała ich wynagrodzenia. O ile jednak międzynarodowi giganci internetowi z nowymi obowiązkami zapewne sobie poradzą, o tyle wiele mniejszych serwisów, które nie będą mogły sobie pozwolić na udźwignięcie ryzyka naruszenia praw autorskich, zapewne zaprzestanie działalności.
***
Autorką wpisu jest radca prawny Marta Pasztaleniec, Senior Associate w Kancelarii RKKW.
