Zasada quasi-kontynuacji przy przekształceniu przedsiębiorcy

Wbrew poglądowi zaprezentowanemu przez SN w postanowieniu z 29.1.2016 r., sygn. akt II CZ 94/15, zgodnie z którym przy przekształceniu przedsiębiorcy-osoby fizycznej w jednoosobową spółkę kapitałową nie mamy do czynienia z sukcesją generalną, przy tego rodzaju przekształceniu dochodzi do quasi-sukcesji uniwersalnej zarówno na gruncie prawa materialnego, jak i procesowego.

Stan faktyczny

Przedsiębiorca X w toku postępowania sądowego, przed wydaniem wyroku przez sąd I instancji, przekształcił prowadzoną przez siebie działalność w spółkę z o.o. („X sp. z o.o.”). Poinformowany o tym sąd uznał, że nie doszło do procesowego przekształcenia podmiotowego po stronie pozwanej i wydał wyrok przeciwko X. Spółka X sp. z o.o. wniosła apelację od powyższego wyroku, która została oddalona, bowiem sąd II instancji uznał, że X sp. z o.o. nie wstąpiła do sprawy w toku procesu, zatem nie była uprawniona do wniesienia apelacji.

Zażalenie X sp. z o.o. na ww. orzeczenie sądu II instancji zostało przez Sąd Najwyższy oddalone, bowiem sąd ten uznał, że przekształcenie przedsiębiorcy w spółkę kapitałową nie skutkuje ani sukcesją uniwersalną, ani pełną zasadą kontynuacji, ale ograniczoną zasadą kontynuacji. W takim wypadku, jeśli X sp. z o.o. zamierzała wstąpić do toczącego się procesu, winna uzyskać zgodę strony powodowej na takie wstąpienie. Legitymacja zaś do wniesienia apelacji od wyroku przysługuje tylko stronie, której dotyczy wyrok przez co należy rozumieć, że zawiera on rozstrzygnięcie o żądaniu, z którym strona wystąpiła jako powód, lub przeciwko której, jako pozwanemu zostało ono skierowane. Tymczasem w przedmiotowej sprawie oświadczenie takie zostało złożone przez powoda po wniesieniu apelacji przez skarżącego i pozostaje bez wpływu na ocenę jej dopuszczalności.

Komentarz

Przy przekształceniu spółki handlowej w inną spółkę nie traci ona swej podmiotowości prawnej – funkcjonuje nadal, tylko że w innej formie prawnej i jest podmiotem tych samych praw i obowiązków co spółka przekształcana, bez zmiany – co do zasady – czy to przedmiotu jej działalności, czy też kręgu jej wspólników[1]. Po przekształceniu mamy do czynienia zatem ze spółką „tą samą, ale nie taką samą”[2]. Zasada kontynuacji odnosi się zarówno do praw oraz obowiązków spółki o charakterze cywilnoprawnym, jak i do praw oraz obowiązków spółki o charakterze administracyjno-prawnym. Ponadto z zasadą kontynuacji mamy do czynienia zarówno w sferze prawa materialnego, jak i w sferze przepisów procesowych. Także na gruncie prawa pracy zasada kontynuacji skutkuje tym, iż przy przekształceniu nie znajduje zastosowania art. 23¹ KP, nie następuje bowiem przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę.

Nieco inaczej jest jednak przy przekształceniu przedsiębiorcy (ściślej: działalności gospodarczej prowadzonej przez niego) w spółkę kapitałową, wskazuje się bowiem, że w takim wypadku, podobnie jak przy przekształceniu spółki cywilnej w spółkę handlową, nie dochodzi do przekształcenia podmiotu prawa w inny podmiot, ale do zmiany formy prowadzonej działalności w jednoosobową spółkę kapitałową (tj. do wykreowania nowego podmiotu prawa)[3]. Mimo to zgodnie z art. 584² § 1 KSH sukcesja w takim przypadku obejmuje wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorcy przekształcanego, tak z zakresu prawa materialnego, jak i procesowego[4]. Co istotne, w aktualnym stanie prawnym jednoosobowa spółka kapitałowa powstała w wyniku przekształcenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną wstępuje także w przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa przekształcanego przedsiębiorcy związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, z wyjątkiem tych praw, które nie mogą być kontynuowane na podstawie przepisów regulujących opodatkowanie spółek kapitałowych (ar. 93a § 5 Ordynacji podatkowej).

Pamiętać jednak trzeba, że – wbrew literalnemu brzmieniu przepisu art. 584² § 1 KSH – sukcesja nie obejmuje wszystkich bez wyjątku praw i obowiązków, lecz jedynie te związane z działalnością gospodarczą. Nie wszystkie też prawa i obowiązki dotyczące przedsiębiorcy przekształcanego mogą przejść na spółkę przekształconą, bowiem w niektórych przypadkach przekształcenie doprowadzić może do wygaśnięcia określonej decyzji administracyjnej – gdy decyzja taka ma charakter ściśle związany z podmiotem (przedsiębiorcą) będącym adresatem decyzji[5].

W doktrynie prawa funkcjonują cztery poglądy odnośnie skutków przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową:

1. zgodnie z pierwszym z nich przekształcenie takie następuje na zasadzie kontynuacji, zatem podmiot przekształcony staje się z dniem przekształcenia kontynuatorem praw i obowiązków przysługujących przedsiębiorcy przed przekształceniem;
2. zgodnie z drugim poglądem przy takim przekształceniu mamy do czynienia za zasadą quasi-kontynuacji, bowiem nie dochodzi do utraty odrębności podmiotowej przez przedsiębiorcę;
3. inny pogląd wskazuje, że przy takim przekształceniu przedsiębiorca przekształcany traci przymiot przedsiębiorcy, a działalność przez niego prowadzona przechodzi w drodze sukcesji na spółkę przekształconą;
4. czwarty z kolei pogląd wskazuje, że skoro w wyniku przekształcenia nie dochodzi do zniknięcia podmiotu przekształcanego jako osoby fizycznej to uznać należy, że na spółkę przekształconą transferowana jest część praw i obowiązków przedsiębiorcy, zatem mam do czynienia z quasi-sukcesją uniwersalną.

Mimo licznych wątpliwości wyrażanych w doktrynie prawa należy opowiedzieć się za stanowiskiem, że przy przekształceniu przedsiębiorcy w spółkę kapitałową mamy do czynienia wyłącznie z zasadą quasi-sukcesji uniwersalnej[6]. W przypadku bowiem takiego przekształcenia jednoosobowa spółka kapitałowa z dniem przekształcenia (tj. wpisu spółki przekształconej do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego) wstępuje w ogół praw i obowiązków, które związane były z dotychczasową działalnością przedsiębiorcy (następuje zatem transfer tych praw i obowiązków na spółkę).

Wobec tego nietrafne jest uznanie w przedmiotowej sprawie przez Sąd Najwyższy, iż w sferze prawa procesowego nastąpiła sukcesja singularna, zaś w zakresie prawa materialnego kontynuacja w ograniczonym zakresie, gdyż ograniczony zakres kontynuacji wynikający z art. 584² § 1 KSH oznacza wstąpienie utworzonej spółki w prawa i obowiązki związane z działalnością gospodarczą prowadzoną przez jednoosobowego przedsiębiorcę, które nie skutkuje następstwem prawnym o charakterze ogólnym, a ma jedynie charakter successio singularis w rozumieniu art. 192 pkt 3 KPC.

Wnioski dla praktyki

Wbrew stanowisku SN przyjętym w komentowanym orzeczeniu w przypadku przekształcenia przedsiębiorcy (działalności gospodarczej) w spółkę kapitałową mamy do czynienia z zasadą quasi-sukcesji uniwersalnej zarówno na gruncie prawa materialnego, jak i procesowego. W związku z powyższym należy uznać, że w sprawie której dotyczy komentowane orzeczenie w zakresie prawa procesowego spółka X sp. z o.o. winna wstąpić do postępowania w miejsce X, natomiast powód winien złożyć wniosek o dopozwanie X jako współdłużnika solidarnego.

Autorami wpisu są Krzysztof Wróbel i Piotr Letolc.

[1] Zob. A. Szumański [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Komentarz KSH, tom IV, wyd. 2, Warszawa 2009, s. 1090.

[2] Tak trafnie M. Rodzynkiewicz, Komentarz KSH, Warszawa 2012, wyd. 4, s. 1233.

[3] M. Tofel [w:] M. Bieniak i in., Komentarz KSH, Warszawa 2017, Komentarz do art. art. 584² KSH, SIP Legalis.

[4] I pamiętać należy, że niemożliwe jest jakiekolwiek wydzielenie części zasobów przedsiębiorstwa, tak aby nie stały się one majątkiem spółki – zob. T. Szczurowski [w:] Z. Jara (red.), Komentarz KSH, Warszawa 2017, Komentarz do art. art. 584² KSH, SIP Legalis.

[5] M. Rodzynkiewicz [w:] A. Opalski (red.), Komentarz KSH, Warszawa 2016, Komentarz do art. art. 584² KSH, SIP Legalis.

[6] Tak też m.in. P. Pinior [w:] J.A. Strzepka (red.), Komentarz KSH, Warszawa 2015, Komentarz do art. art. 584² KSH, SIP Legalis czy M. Rodzynkiewicz [w:] A. Opalski (red.), Komentarz KSH, Warszawa 2016, Komentarz do art. art. 584² KSH, SIP Legalis.