W sporach pomiędzy przedsiębiorcami niejednokrotnie ma miejsce sytuacja, w której strony posiadają wierzytelności wobec siebie nawzajem. W takim przypadku, strona pozwana w sprawie o roszczenie pieniężne może bronić się na dwa sposoby – występując z powództwem wzajemnym albo podnosząc zarzut potrącenia. Reforma postępowania cywilnego wprowadzi istotne, niekorzystne dla pozwanego zmiany w obydwu tych instytucjach.
Powództwo wzajemne nie później niż w odpowiedzi na pozew
Z dniem 07.11.2019 r. wejdzie w życie zmiana art. 204 § 1 KPC, która zmodyfikuje termin na wytoczenie powództwa wzajemnego. Dotychczas, jeżeli pozwany wnosił odpowiedź na pozew, mógł zawrzeć w niej powództwo wzajemne, ale mógł z takim powództwem wystąpić również później – aż do pierwszej rozprawy. Po wejściu w życie omawianej zmiany, wniesienie odpowiedzi na pozew będzie równoznaczne z upływem terminu na wytoczenie powództwa wzajemnego. Zgodnie bowiem z art. 204 § 1 w nowym brzmieniu, powództwo wzajemne można wytoczyć nie później niż w odpowiedzi na pozew, a jeżeli jej nie złożono – w sprzeciwie od wyroku zaocznego albo przy rozpoczęciu pierwszego posiedzenia, o którym zawiadomiono albo na które wezwano pozwanego.
Wytoczenie powództwa wzajemnego na pierwszym posiedzeniu będzie zatem dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy pomimo niewniesienia odpowiedzi na pozew nie zostanie wydany wyrok zaoczny. Warto przy tym podkreślić, że nowelizacja nadaje odpowiedzi na pozew charakter obligatoryjny, pod rygorem możliwości wydania wyroku zaocznego na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli zaś wydany zostanie wyrok zaoczny, powództwo wzajemne powinno zostać wniesione w sprzeciwie od tego wyroku – przepisy w tej kwestii nie uległy zmianie.
Ograniczony zarzut potrącenia
W aktualnym stanie prawnym zarzut potrącenia jest często wybieranym sposobem obrony przed roszczeniami pieniężnymi, w szczególności z uwagi na brak konieczności uiszczenia opłaty, która występuje w przypadku wytoczenia powództwa wzajemnego. Nowelizacja KPC wprowadzi daleko idące ograniczenie możliwości podnoszenia tego zarzutu procesowego, określone w dodanym art. 2031 KPC.
Po pierwsze, nie każdą wierzytelność nadającą się do potrącenia w ujęciu materialnoprawnym, będzie można wykorzystać w procesowym zarzucie potrącenia. Podstawę tego zarzutu będzie mogła stanowić tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego (art. 2031 § 1 KPC).
Po drugie, możliwość podniesienia zarzutu potrącenia zostanie ograniczona terminem. Zgodnie z art. 2031 § 2 KPC, pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Do tej pory podnoszenie zarzutu potrącenia nie było objęte prekluzją (choć były nią objęte twierdzenia i dowody powoływane na poparcie zarzutu) i mogło mieć miejsce nawet w postępowaniu apelacyjnym (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2005 r., III CK 540/04).
W art. 2031 § 3 KPC przewidziano natomiast wymóg co do formy zarzutu. Według tego przepisu, zarzut potrącenia może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym, do którego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat. Dotychczas zarzut potrącenia mógł być podniesiony również ustnie na rozprawie.
Zagadnienia intertemporalne
Wątpliwości budzi kwestia stosowania omawianych instytucji w postępowaniach będących w toku na dzień 07.11.2019 r. Według przepisów przejściowych, do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, stosuje się przepisy w nowym brzmieniu, a zachowują moc czynności dokonane już zgodnie z przepisami w brzmieniu dotychczasowym. Ostrożność procesowa wymaga zatem przyjęcia, że na przykład w sytuacji, gdy pozwany wniósł już odpowiedź na pozew, a chciałby wytoczyć powództwo wzajemne, powinien zrobić to przed wejściem w życie nowelizacji art. 204 § KPC, nie zaś dopiero na pierwszym posiedzeniu. Podobnie, zarzuty potrącenia niespełniające kryteriów określonych w dodanym art. 2031 § 1 KPC oraz podnoszone po upływie terminów określonych w paragrafie drugim tego przepisu, należałoby podnieść do dnia 06.11.2019 r.
Autorem wpisu jest adwokat Romana Piskuła.
