Kapitał akcyjny w PSA

Jedną z wielu rewolucji, które wprowadza PSA, jest odejście od znanego do tej pory kapitału zakładowego na rzecz kapitału akcyjnego, który zastępuje ten pierwszy, będąc podstawowym kapitałem spółki. Jego rola jest jednak zupełnie inna, dlatego nie należy ich ze sobą utożsamiać.

Przyczyny powstania

Przyjęcie tego nowego rozwiązania podyktowane było przede wszystkim przez powszechną krytykę instytucji kapitału zakładowego, któremu zarzuca się brak miarodajnego wpływu na zabezpieczenie interesów wierzycieli przy jednoczesnym obciążaniu samej spółki. Jego istnienie można bowiem w dużym skrócie określić jako środek ochrony wierzycieli, który stanowi limit ograniczający transfery z funduszy spółki do majątku udziałowców nieponoszących osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki[1]. Limit ten jest określany autonomicznie przez wspólników (akcjonariuszy) i nierzadko pozostaje całkowicie oderwany od rzeczywistej skali prowadzonej działalności[2]. Jednocześnie ustawodawca przewiduje minimalne progi kapitału zakładowego, których uzasadnienia wysokości trudno szukać. W konsekwencji sytuacja taka dopuszcza możliwość istnienia spółek deweloperskich realizujących kilkudziesięciomilionowe inwestycje posiadających kapitał zakładowy na poziomie 5.000 złotych. Z drugiej zaś strony minimalna kwota 100.000 złotych w przypadku spółki akcyjnej stanowić może poważny problem dla wczesnego start’upu. Problem jaki się pojawia to, że kapitał zakładowy nie wzmacnia w żadnym stopniu płynności finansowej, a tym samym – wypłacalności spółki na rzecz wierzycieli – a jednocześnie obciąża samą spółkę. Stąd też – uwzględniając potrzeby i charakter m.in start’upów – postanowiono o uregulowaniu kwestii kapitału w PSA w sposób inny niż znany dotychczas.

Wkłady

Kapitał akcyjny jest podstawowym kapitałem spółki. Oznacza to, że odpowiada wielkości środków majątkowych wniesionych do podmiotu lub zadeklarowanych do wniesienia. O jego wysokości decyduje wartość wkładów, które spełniają warunki zbywalności i określonej wartości majątkowej. Innymi słowy uzależniona jest wyłącznie od wkładów dających spółce rzeczywistą wartość majątkową, a nie takich, których nie dałoby się przeznaczyć na spłatę zobowiązań podmiotu, jak w przypadku wkładu w postaci świadczenia pracy. Na mocy nowego art. 300² § 2 KSH[3] akcje mogą być bowiem obejmowane przez akcjonariuszy również w zamian za wkłady niepieniężne świadczenia pracy lub usług.

Do powstania spółki wymagane jest wniesienie wkładu na pokrycie kapitału akcyjnego o minimalnej wartości 1 złotego. Ta kwota w pełni pozwala na wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, a jeśli przewidziane są dalsze wpłaty, mogą one zostać wniesione w terminie 3 lat od momentu zarejestrowania spółki w rejestrze. Na podstawie art. 300⁵ § 2 KSH termin ten może zostać jednak skrócony i dowolnie określony przez umowę spółki lub uchwałę walnego zgromadzenia na podstawie upoważnienia zawartego w umowie spółki. W przeciwnym razie terminy wniesienia wkładów określa uchwała zarządu (lub rady dyrektorów). Maksymalny czas na wpłaty dotyczy wszystkich wkładów, ujednolicając zasady wnoszenia wkładu pieniężnego, jak i niepieniężnego, co stanowi różnicę względem spółki akcyjnej. Po wniesieniu całości wkładu przez akcjonariusza, zarząd (rada dyrektorów) obowiązany jest do niezwłocznego podjęcia uchwały stwierdzającej ten fakt. Uchwała ta ma jedynie charakter deklaratoryjny, a brak jej podjęcia nie powinien przekładać się na jakiekolwiek negatywne skutki dla akcjonariusza, bowiem zrealizował on swój obowiązek[4].

Elastyczność kapitału akcyjnego

Na mocy art. 300² § 3 KSH akcje nie mają wartości nominalnej i nie przekładają się na kapitał akcyjny, a co za tym idzie, nie stanowią jego ułamkowej części i istnieją w oderwaniu od niego. Pozwala to na bardziej elastyczne zarządzanie kapitałem akcyjnym oraz przydzielanymi akcjonariuszom akcjami, które nie muszą już mieć równej ceny nominalnej (akcje są „beznominałowe”). W odróżnieniu do kapitału zakładowego, kapitał akcyjny cechuje się dużą zmiennością. Jego wysokość nie jest wskazywana w umowie spółki (na podstawie brzmienia pierwszego zdania przepisu art. 300³ § 2 KSH powinno się stwierdzić, że jest to nawet zakazane, co pozostaje w zgodzie z uzasadnieniem projektu ustawy nowelizującej KSH[5]). W związku z tym nie wymaga się zmian umowy w przypadku jego zwiększania lub zmniejszania. Pamiętać jednak należy, że zwiększenie kapitału akcyjnego przez emisję nowych akcji, za które wnoszone będą wkłady, wiąże się ze zmianą ilości wyemitowanych przez spółkę akcji, co stanowi jeden z elementów obligatoryjnie zawartych w umowie spółki. W takim przypadku należy zmienić umowę spółki.

Na elastyczność kapitału akcyjnego wskazuje również fakt, że może on być pomniejszany przez wypłatę na rzecz akcjonariuszy, bowiem stanowi on, obok wypracowanego zysku, dodatkowe źródło wypłaty dywidendy (art. 300¹⁵ § 2 KSH). Przystępność takich wypłat przejawia się faktem, że aby do tego doszło wymaga się jedynie dwóch elementów: (1) podjęcia uchwały walnego zgromadzenia o wypłacie dywidendy oraz (2) wpisu zmniejszonej kwoty kapitału akcyjnego do rejestru. Jak zostało już wspomniane, nie wymaga się przy tym przeprowadzenia procedury zmiany umowy spółki. Pewien wyjątek od prostej drogi do wypłaty z kapitału akcyjnego stanowi przypadek wypłaty stanowiącej 5% sumy zobowiązań spółki wynikającej z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. W takim przypadku należy przeprowadzić postępowanie konwokacyjne (art. 456 § 1 i 2 KSH w zw. z art. 300¹⁵ § 4 KSH).

Ustawodawca zezwolił na wyżej opisane uszczuplanie majątku spółki z kapitału akcyjnego ze względu na odmienny od kapitału zakładowego charakter. Nie pełni on już funkcji gwarancyjnej dla wierzycieli w taki sposób, jak to miał robić kapitał zakładowy[6] (zob. akapit pierwszy), bowiem środek ochrony wierzycieli został w PSA stworzony zupełnie na nowo w postaci tzw. testu wypłacalności. Zawarty w art. 300¹⁵ § 5 KSH test wypłacalności sprowadza się do tego, że wypłaty na rzecz akcjonariuszy nie mogą doprowadzić do utraty przez spółkę, w normalnych okolicznościach, zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych w terminie sześciu miesięcy od dnia dokonania wypłaty, co pozwala kontrolować przepływy z funduszy spółki do majątków akcjonariuszy uwzględniając zobowiązania spółki.

Wysokość kapitału akcyjnego

Kapitał akcyjny w zawiązywanej PSA odpowiada wartości rzeczywiście wniesionych wkładów, przy czym nie są wliczane wkłady niepieniężne, które nie są przeznaczane na kapitał akcyjny. Podczas rejestracji spółki, zarząd (rada dyrektorów) załącza oświadczenie wszystkich jego członków o wysokości kapitału akcyjnego, którą ustala na podstawie sumy wartości wniesionych wkładów podlegających zaliczeniu na kapitał akcyjny. Ponadto zarząd (rada dyrektorów) spółki składa do rejestru oświadczenie wszystkich jego członków, że wkłady na pokrycie akcji zostały wniesione w części przewidzianej w umowie spółki. Wszelkie zmiany w kapitale akcyjnym podlegają obowiązkowemu zgłoszeniu do rejestru, co pozostaje również warunkiem wypłaty z tego kapitału dla akcjonariuszy. PSA, podobnie do pozostałych spółek kapitałowych, objęta została pewnymi obowiązkami informacyjnymi wobec osób trzecich, mającymi na celu wzmocnić jawność i transparentność działań spółki. Art. 300⁶¹ KSH przewiduje, że kapitał akcyjny powinien być wskazywany w pismach i zamówieniach handlowych składanych przez spółkę. PSA może jednak wykazać kapitał akcyjny w pismach i zamówieniach składanych w formie papierowej według stanu na ostatni dzień poprzedniego roku obrotowego lub, jeśli nie była zobowiązana do sporządzenia sprawozdania finansowego na ostatni dzień poprzedniego roku obrotowego, wysokość kapitału akcyjnego na dzień wpisu spółki do rejestru.

Ważnym, a zarazem nowym rozwiązaniem jest wprowadzenie obowiązku zasilania kapitału akcyjnego w trakcie istnienia spółki. Koresponduje to i stanowi niebagatelne uzupełnienie testu wypłacalności. Na mocy art. 300¹⁹ KSH PSA objęta została obowiązkiem zwiększania kapitału akcyjnego przez osiągane w ciągu roku zyski. Wspomniany przepis nakazuje, by kapitał akcyjny był zasilany przez co najmniej 8% zysku wykazywanego za dany rok obrotowy, o ile kapitał ten nie osiągnął 5% sumy zobowiązań spółki wynikającej z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. Dzięki takiemu rozwiązaniu kapitał akcyjny pełni zarówno funkcję kapitału zapasowego, a ustawodawca wprowadził mechanizm zwalczający proceder utrzymywania podstawowego kapitału na minimalnym poziomie, jak było to wspomniane na przykładzie spółki realizującej projekty o gigantycznej skali, a jednocześnie posiadającej kapitał zakładowy na poziomie 5.000 złotych. W połączeniu z testem wypłacalności konstrukcja ta wydaje się słuszną koncepcją stworzenia lepszego środka ochrony wierzycieli niż w przypadku kapitału zakładowego, bowiem zakłada przede wszystkim gwarancję wierzycieli opartą na podstawie płynności finansowej spółki.

Podsumowanie

Kapitał akcyjny stanowi nieznane do tej pory rozwiązanie dla polskiego porządku spółek kapitałowych. Jego wprowadzenie podyktowane zostało przez powszechną krytykę instytucji kapitału zakładowego, który w opinii adwersarzy stanowi relikt historycznych prób wprowadzenia pewnej gwarancji wypłacalności spółki przez ustanowienie określonych minimalnych kwot, którymi spółka mogłaby zaspokoić roszczenia wierzycieli. Praktyka pokazuje jednak, że obowiązek posiadania takiego „minimalnego kapitału” wcale nie wpływa w sposób istotny na płynność finansową spółki, a zarazem na jej wypłacalność, co niweczy sens kapitału zakładowego rozumianego jako środek ochrony wierzycieli.

Kapitał akcyjny zaś jest elastycznym narzędziem, który praktycznie nie ma minimum (1 złoty), przez co w żadnym stopniu nie obciąża zbytecznie samej spółki i może być zmieniany bez skomplikowanej procedury rekonstruowania umowy. Nie jest on nienaruszalny, dzięki czemu akcjonariusze mogą wycofywać przekazane spółce środki, a także uzyskiwać wypłaty z kapitału akcyjnego. Ochrona wierzycieli została przełożona na zupełnie inny akcent w porównaniu do kapitału zakładowego, bowiem test wypłacalności ma zapewnić płynność finansową spółki kontrolując jej zobowiązania. Wysokość kapitału akcyjnego przedstawia sumę środków przekazanych na jego pokrycie w postaci wkładów rzeczywiście wniesionych, które spełniają warunki zbywalności i określonej wartości majątkowej. Same wkłady zaś mogą zostać wniesione w terminie 3 lat od momentu zarejestrowania spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym.

***

Niniejszy wpis powstał w ramach cyklu artykułów o PSA publikowanych na naszym blogu. Zachęcamy do zapoznania się z wcześniejszymi wpisami i śledzenia kolejnych publikacji w tym temacie.

Autorem wpisu jest Jan Ośka, Junior Associate w Kancelarii RKKW.

[1] A. Radwan, Sens i nonsens kapitału zakładowego – przyczynek do ekonomicznej analizy ustawowej ochrony wierzycieli spółek kapitałowych [w:] M. Cejmer, J. Napierała, T. Sójka (red.) Europejskie Prawo Spółek – Tom II. Instytucje prawne dyrektywy kapitałowej cz. 2, Zakamycze 2005, s. 31.

[2] A. Opalski, Kapitał zakładowy w spółce akcyjnej, „Studia Prawa Prywatnego” 2008/2, s. 35.

[3] Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1526; z późn zm.), dalej: „KSH”.

[4] M. Dumkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2020, art. 300[9], nb 3, SIP LEX.

[5] Uzasadnienie do projektu ustawy z 19.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy nr 3236, s. 21.

[6] Por. G. Keler [w:] Prosta spółka akcyjna. Komentarz, red. R. Adamus, P. Malinowski, Warszawa 2021, art. 300[15], pkt 2; M. Mazgaj [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2020, art. 300[15], nb 2; Uzasadnienie do projektu ustawy…, s. 7.