Autorem wpisu jest Damian Staszewski
Wprowadzenie
Istotą prawa do informacji o spółce jest aby umożliwić akcjonariuszowi uzyskanie informacji pozwalających na weryfikację dotychczasowych działań spółki (tym samym zarządu spółki) oraz aby na tej podstawie mógł podjąć decyzję, co do określenia dalszego zaangażowania kapitałowego w spółce lub co do działań zmierzających do weryfikacji kierunku rozwoju spółki – na przykład poprzez zmianę osób nią zarządzających.
W spółkach akcyjnych podstawowe źródło uprawnienia akcjonariusza do uzyskiwania informacji o spółce stanowi przepis art. 428 Kodeksu spółek handlowych (dalej jako „KSH”), zgodnie z którym akcjonariusz spółki akcyjnej może realizować przedmiotowe uprawnienie w dwojaki sposób: w trakcie obrad walnego zgromadzenia (art. 428 § 1 KSH), oraz poza nim (art. 428 § 6 KSH). Podkreśla się przy tym, iż przedmiotowe uprawnienie akcjonariusza jest niezależne od stopnia jego zaangażowania kapitałowego w spółkę, czyli innymi słowy ilości posiadanych przez niego akcji spółki.
Obecna regulacja przedmiotowego uprawnienia w praktyce budzi jednak wiele wątpliwości. Akcjonariusze domagając się udostępnienia określonych informacji na temat spółki nie są świadomi, iż powinno to przebiegać według określonych prawem ram. Często nie mają także świadomości tego, iż mogą te prawa w pewnych przypadkach egzekwować nawet na drodze sądowej. Aby było to możliwe musi zostać spełniony szereg przesłanek natury formalnej, co niestety, jak pokazuje praktyka, umyka uwadze akcjonariuszy, a czym w zasadzie pozbawiają się możliwości uzyskania żądanych informacji.
Sposób wykonywania oraz zakres przedmiotowy uprawnienia do żądania informacji o spółce
Najwięcej kontrowersji i problemów natury praktycznej wiąże się z żądaniem udzielenia informacji dotyczących spółki zgłaszanych w trakcie obrad walnego zgromadzenia. W tym wypadku ustawodawca wprowadził ograniczenie przedmiotowe określając, iż złożenie pytań przez akcjonariusza powinno być uzasadnione dla oceny sprawy objętej porządkiem obrad, przez co należy również rozumieć, iż akcjonariusz zobowiązany jest do złożenia pytań w momencie obradowania nad sprawą, której dane pytanie dotyczy. Powyższe uzasadniają także względy organizacyjne, gdyż pozwala to na prowadzenie spójnej dyskusji w kolejności przewidzianej porządkiem obrad tego walnego zgromadzenia.
Akcjonariusz powinien składać pytania w formie ustnej, ale w praktyce, przy większej liczbie pytań dopuszczalne jest złożenie podpisanej listy pytań na ręce przewodniczącego obrad walnego zgromadzenia (po ich uprzednim odczytaniu i parafowaniu listy przez zarząd spółki) w celu dołączenia do protokołu z przedmiotowego zgromadzenia.
Obowiązujące przepisy nie rozstrzygają przy tym czy okoliczność ustnego złożenia każdego pytania przez akcjonariusza powinna zostać uwzględniona w treści protokołu sporządzanego przez notariusza obecnego w trakcie obrad takiego walnego zgromadzenia. Z praktycznego punktu widzenia zasadne wydaje się jednak wprowadzenie do protokołu co najmniej istoty złożonych pytań i udzielonych odpowiedzi, a w razie wywiązania się ogólnej dyskusji może ona zostać przedstawiona w formie opisu zawierającego istotne informacje.
Powyższe wiąże się z wymogiem poszanowania zasady równego dostępu akcjonariuszy do informacji o spółce, wynikającej m.in. z KSH oraz Dobrych Praktyk Spółek Notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie S.A., gdyż w takim wypadku z treści protokołu wynikać będzie zakres informacji udzielonych w trakcie walnego zgromadzenia, co pozwoli na późniejsze przekazanie ich pozostałym akcjonariuszom, nieobecnym na walnym zgromadzeniu.
Odmiennie należy traktować sytuację, w której akcjonariusz składa sprzeciw do wątpliwej odpowiedzi zarządu bądź jej braku – wtedy ważne jest aby protokół odzwierciedlał dokładną treść pytania, aby na późniejszym etapie umożliwić sądowi rejestrowemu zasadność jego złożenia.
W odniesieniu zaś do pytań zadawanych poza walnym zgromadzeniem – w trybie art. 428 § 6 KSH – nie wprowadzono żadnych ograniczeń co do zakresu informacji, których udostępnienia mogą żądać akcjonariusze spółki. Przyjmuje się zatem, że żądanie może dotyczyć każdego aspektu funkcjonowania spółki, bądź jej organów. Ponadto należy zauważyć, że akcjonariusz musi złożyć zarządowi pytania na piśmie, w postaci wniosku o udzielenie informacji. Zaletą omawianego rozwiązania jest, iż akcjonariusz może to zrobić w praktycznie każdym momencie, z drugiej jednak strony KSH nie wprowadza regulacji pozwalających zmusić zarząd do udzielenia odpowiedzi.
Kiedy zarząd może odmówić udzielenia odpowiedzi?
Ustawodawca polski – w ramach art. 428 § 2 i 3 KSH – wprowadza pewne ograniczenia w zakresie udostępniania informacji akcjonariuszom, zarówno w trakcie obrad walnego zgromadzenia, jak i poza nim. W pierwszym przypadku zarząd ma obowiązek odmowy udzielenia informacji, których ujawnienie mogłoby wyrządzić szkodę spółce, spółce z nią powiązanej albo spółce lub spółdzielni zależnej, w szczególności poprzez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych przedsiębiorstwa. Kolejny przypadek, w którym członkowie zarządu mogą odmówić udzielenia odpowiedzi zachodzi jeśli mogłoby to stanowić podstawę do pociągnięcia ich do odpowiedzialności karnej, cywilnej bądź administracyjnej. Należy jednak zauważyć, iż intencją ustawodawcy nie było wyłączenie możliwości stawiania zarzutów członkom zarządu z tytułu nierzetelnego wykonywania funkcji ponieważ jak zostało wskazane w treści uzasadnienia do projektu ustawy z dn. 05.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. 2009, nr 13, poz. 69)
„członek zarządu nie powinien ograniczać dostępu akcjonariuszy do informacji o sprawach spółki w celu zatajenia podstaw własnej odpowiedzialności. Z istoty funkcji członka zarządu wynika bowiem, że powinien postępować lojalnie wobec spółki i przedkładać jej dobro nad osobisty interes. Nie oznacza to, że członek zarządu ma obowiązek oskarżać samego siebie. Ma jednak obowiązek zdać wyczerpującą relację z pełnionej funkcji. Tak samo, jak nie wolno mu zatajać określonych okoliczności w rocznych sprawozdaniach przedkładanych akcjonariuszom, nie może tego czynić w związku z pytaniami zadawanymi przez akcjonariuszy podczas walnego zgromadzenia. Członek zarządu zachowuje przy tym pełne prawo do obrony przed ewentualnymi zarzutami stawianymi przez akcjonariuszy, zarówno podczas walnego zgromadzenia, jak i poza zgromadzeniem.”
Z powyższego wynika jednocześnie, iż w przypadku pytań zgłaszanych podczas walnych zgromadzeń przy okazji głosowania nad uchwałami w sprawie zatwierdzenia rocznych sprawozdań spółki bądź zarządu, zarząd nie jest uprawniony do odmowy udzielenia odpowiedzi na pytania dotyczące okoliczności nie ujętych w treści tychże sprawozdań, a które zdaniem akcjonariusza mogły wystąpić w roku obrotowym objętym sprawozdaniami i mogą być uzasadnione dla ich oceny.
Niechęć zarządów do przekazywania akcjonariuszom informacji o spółce
Praktyka pokazuje, iż zarządy spółek bardzo niechętnie przekazują akcjonariuszom informacje dotyczące spółki (czy to w czasie walnych zgromadzeń, czy tez poza nimi), zasłaniając się m.in. brakiem obowiązku przekazywania tego rodzaju informacji czy też tajemnicą przedsiębiorstwa spółki. Co więcej, zarząd w sposób wybiórczy może decydować o udostępnianiu informacji w taki sposób, że tylko akcjonariusz większościowy będzie uzyskiwał żądane informacje dotyczące pewnej nie do końca przejrzystej transakcji z udziałem spółki podczas gdy pozostałym akcjonariuszom takie informacje w ogóle nie zostaną udostępnione. Praktyka pokazuje również, że brak uzasadnienia zadania pytania dla oceny omawianego punktu porządku obrad często staje się podstawą odmowy udzielenia przez zarząd odpowiedzi na zadane przez akcjonariusza pytanie. Dodatkowo w związku z błędną interpretacją przepisu art. 428 § 1 KSH, zdarza się, iż akcjonariuszowi na powyższej podstawie odmawia się możliwości zadania pytania podczas gdy wspomniany przepis dopuszcza jedynie odmowę zarządu do udzielenia odpowiedzi.
Nie oznacza to jednak, że akcjonariusze pozbawieni są jakichkolwiek narzędzi prawnych, które mogą pomóc im uzyskać przedmiotowe informacje o spółce.W przypadku pytań zadawanych w trakcie obrad walnego zgromadzenia, akcjonariusz – przy zachowaniu wymogów formalnych określonych w art. 429 KSH – może dochodzić zobowiązania zarządu do udostępnienia żądanej przez niego informacji na drodze sądowej (KSH nie wprowadza takiej możliwości w odniesieniu do pytań złożonych poza obradami walnego zgromadzenia), pod warunkiem, iż na zadane przez niego pytania związane z porządkiem obrad zarząd nie udzielił odpowiedzi, zaś sam akcjonariusz spełnił wymogi formalne określone w art.429 § 1 KSH, tj. po tym, jak nie uzyskał odpowiedzi na pytanie zgłosił sprzeciw oraz zażądał jego zaprotokołowania. Należy przy tym wskazać, iż powyższy sposób działania znajduje zastosowanie także w przypadku gdyby akcjonariusz nie był usatysfakcjonowany udzieloną przez zarząd odpowiedzią.Termin na złożenie przedmiotowego wniosku wynosi tydzień od zakończenia obrad walnego zgromadzenia.
Co jeśli w czasie walnego zgromadzenia zarząd wskaże, że udzieli informacji w terminie dwóch tygodni?
Zgodnie z art. 428 § 5 KSH zarząd może zobowiązać się do udzielenia pisemnej odpowiedzi na pytania zgłoszone przez akcjonariusza w trakcie walnego zgromadzenia w terminie dwóch tygodni od dnia ich zgłoszenia. Zasadne w takich wypadkach jest podejmowanie przez akcjonariuszy działań o charakterze prewencyjnym, które miałyby na celu zabezpieczenie możliwości zwrócenia się do sądu rejestrowego z wnioskiem o zobowiązanie zarządu do udzielenie odpowiedzi.
Powyższy wniosek wynika z rozbieżności terminów przewidzianych w dyspozycjach art. 428 § 5 i 429 § 2 KSH oraz okoliczności, iż ogłaszanie co najmniej tygodniowych przerw w obradach walnych zgromadzeń w praktyce należy do rzadkości, a regułą jest ich rozpoczęcie i zakończenie w tym samym dniu. Należy bowiem zauważyć, iż z literalnego brzmienia ww. przepisów wynika, iż zarząd jest zobowiązany do udzielenia pisemnej odpowiedzi w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia pytań, natomiast akcjonariusz domagający się odpowiedzi na zgłoszone pytania dysponuje jedynie tygodniowym terminem od dnia zakończenia obrad walnego zgromadzenia do złożenia stosownego wniosku.
W razie złożenia przez zarząd zobowiązania do udzielenia odpowiedzi w terminie dwóch tygodni od dnia ich zgłoszenia, akcjonariusz zadający pytanie powinien „prewencyjnie” zgłosić do protokołu sprzeciw na wypadek gdyby zarząd udzielił odpowiedzi odmownej – bo taka sytuacja też jest możliwa– lub gdyby odpowiedź była niepełna bądź rozmijała się z istotą pytania. Zgodnie z treścią art. 429 § 2 KSH warunkiem złożenia wniosku o zobowiązanie zarządu do udzielenia odpowiedzi jest uwzględnienie w treści protokołu sprzeciwu akcjonariusza, jednakże zgłoszenie takiego sprzeciwu po upływie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia pytań może okazać się niemożliwe z uwagi na zakończenie obrad tego walnego zgromadzenia. W związku z powyższym akcjonariusz taki, czyniąc zadość tygodniowemu terminowi przewidzianemu w art. 429 § 2 KSH powinien na podstawie „prewencyjnego” sprzeciwu zgłosić wniosek o zobowiązanie zarządu do udzielenia odpowiedzi w terminie jednego tygodnia od zakończenia obrad walnego zgromadzenia, a ewentualnie w razie gdyby zarząd udzielił odpowiedzi w całości lub częściowo zaspokajających oczekiwania akcjonariusza – odpowiednio go zmodyfikować w późniejszym terminie.
Damian Staszewski
