Dariusz Kulgawczuk, radca prawny, Partner w RKKW
1 stycznia 2015 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o KRS z dnia 28 listopada 2014 r. Przynajmniej w założeniach ma ona zapewnić większą wiarygodność rejestrom prowadzonym przez Krajowy Rejestr Sądowy, zarówno przedsiębiorców, jak i innych organizacji.
Z podstawowych zmian należy wskazać na niewielką modyfikację postępowania przymuszającego oraz wprowadzenie nowego postępowania zmierzającego do wykreślenia podmiotu wpisanego do KRS bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Ponadto uregulowano dalszy „los” podmiotów nadal ujawnionych (pomimo przeszło 14 lat funkcjonowania KRS …) w Rejestrze Handlowym.
Jedynie zmiany w odniesieniu do postępowania przymuszającego nie wydają się być dyskusyjne. W odniesieniu do niego, sąd rejestrowy, po pierwsze został zwolniony od jego wszczęcia, gdy z danych zawartych w aktach rejestrowych wynika, że nie doprowadzi ono do złożenia wniosku o wpis do rejestru lub dokumentów, których złożenie jest obowiązkowe. Postanowienie takie nie wymaga doręczenia i nie podlega zaskarżeniu. Na analogicznych zasadach sąd rejestrowy może umorzyć postępowanie przymuszające. Nie stanowi to przeszkody do jego ponownego wszczęcia, jeżeli sąd rejestrowy poweźmie wiadomość, że sytuacja prawna lub faktyczna podmiotu uległa zmianie w sposób umożliwiający skuteczne jego prowadzenie. Po drugie, nieco precyzyjniej zostały określone warunki dokonania przez sąd rejestrowy wpisu z urzędu. O ile dotychczas mogło to nastąpić w „szczególnie uzasadnionych przypadkach”, to obecnie są to jedynie „przypadki uzasadnione bezpieczeństwem obrotu”.
Nowelizacja dodaje też nowe postępowanie – wszczynane z urzędu o rozwiązanie i wykreślenie podmiotu wpisanego do rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. I tu zaczynają się kontrowersje. Po pierwsze, ustawa o KRS stanowi, iż sąd rejestrowy „wszczyna” takie postępowanie a nie jedynie, iż „może je wszcząć”. Poza tym obowiązek wszczęcia takiego postępowania będzie istniał nie tylko w sytuacjach oczywistych (w rodzaju umorzenia postępowania upadłościowego z powodu braku majątku dłużnika na jego przeprowadzenie, czy też braku złożenia przez dwa lata z rzędu sprawozdań finansowych do rejestru), ale też w sytuacjach, gdzie bardzo często nie będą istnieć materialne podstawy do wszczęcia takiego postępowania w postaci zaprzestania aktywności przez podmiot rejestrowy. Otóż nowy art. 25 a ust. 1 ustawy o KRS stanowi, iż: „Sąd rejestrowy wszczyna z urzędu postępowanie o rozwiązanie podmiotu wpisanego do Rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego, w przypadku gdy …” m. in. „mimo dwukrotnego wezwania sądu rejestrowego nie wykonano innych obowiązków, o których mowa w art. 24 ust. 1.”. Ustawodawca, jak się wydaje, zapomniał, iż wezwanie ze strony sądu rejestrowego jest niezaskarżalne. Stwarza to mechanizm wręcz zachęcający do nadużyć i przymuszania podmiotów rejestrowych do realizacji – jak pokazuje praktyka – nieraz absurdalnych „pomysłów” sądu rejestrowego. Zwykle wystarczy tutaj sama perspektywa wszczęcia postępowania o rozwiązanie. W większości bowiem przypadków dany podmiot (w szczególności z zasady działający legalistycznie i spełniający wszystkie obowiązki rejestrowe) nie będzie chciał ryzykować niewątpliwych uszczerbków wizerunkowych (np. u kontrahentów) wynikających z ogłoszenia przez sąd rejestrowy o wszczęciu wobec niego postępowania o rozwiązanie. Analogiczne zastrzeżenia można zgłosić do obowiązkowego wszczynania postępowania o rozwiązanie w sytuacji, gdy wydano postanowienie o odstąpieniu od postępowania przymuszającego lub jego umorzeniu. Takie postanowienia, jak już wspomniano, nie podlegają bowiem zaskarżeniu, a postanowienie o odstąpieniu od wszczynania postępowania przymuszającego – nawet doręczenia. W ten sposób sąd rejestrowy może więc praktycznie bez większych przeszkód tego samego dnia uznać, iż wszczynanie postępowania przymuszającego jest bezcelowe (i wydać stosowne postanowienie wyłącznie dla swej wiadomości …) i wszcząć postępowanie o rozwiązanie podmiotu rejestrowego.
Skutki wyżej opisanej regulacji są jedynie nieco złagodzone przez art. 5 ustawy nowelizującej. Otóż podmioty rejestrowe, które dotychczas nie złożyły rocznych sprawozdań finansowych za 2 kolejne lata obrotowe, mimo wezwania sądu rejestrowego lub nie wykonały innych obowiązków związanych z rejestrem, mimo dwukrotnego wezwania sądu rejestrowego, mają czas do 30 czerwca 2015 r. na ich wykonanie. W przeciwnym razie zostaną wobec nich wszczęte postępowania o rozwiązanie i wykreślenie z rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.
Również i dalsza część nowelizacji może budzić poważne wątpliwości. Z jednej bowiem strony art. 25 a ust. 2 ustawy o KRS wskazuje, iż w toku postępowania o rozwiązanie podmiotu wpisanego do rejestru bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego sąd rejestrowy powinien zbadać, czy podmiot ten posiada zbywalny majątek i czy faktycznie prowadzi działalność i dopiero w razie ustalenia, że tak nie jest, można wykreślić taki podmiot z rejestru (art. 25 d). Z drugiej jednak strony art. 25 e ust. 1 ustawy o KRS przewiduje, że Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie pozostałe po wykreślonym z rejestru podmiocie, bez względu na przyczynę wykreślenia (przy czym Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za zobowiązania podmiotu wykreślonego z rejestru jedynie z nabytego mienia). Abstrahując od tego, iż pierwsza sytuacja powinna z zasady wykluczać drugą, to w związku z treścią ww. regulacji niewątpliwie można oczekiwać zarzutów związanych ze zgodnością nowego art. 25 e Ustawy o KRS z art. 21 ust. 2 Konstytucji RP, który przecież stanowi, iż wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Zarzuty wobec wskazanej regulacji będą tym bardziej uzasadnione wobec tego, iż wspólnicy, członkowie spółdzielni i inne osoby uprawnione do udziału w majątku likwidacyjnym mogą wprawdzie dochodzić swoich praw, ale jedynie wyłącznie wówczas, gdy reprezentują łącznie co najmniej dwie trzecie głosów i wykażą, że wszyscy wierzyciele zostali zaspokojeni lub zabezpieczeni. Co więcej, roszczenia wierzycieli oraz osób uprawnionych do udziału w majątku likwidacyjnym wygasają, jeżeli nie będą dochodzone przeciwko Skarbowi Państwa w terminie roku od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa. Wreszcie, nawet jeżeli przed nabyciem mienia przez Skarb Państwa wierzyciel uzyskał tytuł egzekucyjny przeciwko podmiotowi wykreślonemu z rejestru, roszczenie stwierdzone w tym tytule wygasa, jeżeli wierzyciel nie złoży wniosku o wszczęcie egzekucji w terminie roku od chwili nabycia mienia przez Skarb Państwa.
Ostatnia istotna część nowelizacji dotyczy podmiotów ciągle wpisanych – pomimo upływu czasu i wielu nieudanych prób tego zmiany – do Rejestru Handlowego. Art. 3 ustawy nowelizującej stanowi, iż podmioty podlegające obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, które do dnia 31 grudnia 2015 r. nie złożyły wniosku o wpis do rejestru, uznaje się za wykreślone z rejestru z dniem 1 stycznia 2016 r. Z tym też dniem Skarb Państwa ma nabyć nieodpłatnie z mocy prawa mienie wskazanych podmiotów, przy czym Skarb Państwa będzie ponosił odpowiedzialność za zobowiązania podmiotów jedynie z nabytego mienia. Co ważne, prawa wspólników, członków spółdzielni i innych osób uprawnionych do udziału w majątku likwidacyjnym wygasają z chwilą wykreślenia podmiotu z rejestru. Tym samym ustawodawca stara się dość radykalnie rozwiązać się problem tzw. reaktywacji przedwojennych spółek (używanych następnie do odzyskiwania majątków odebranych im przez władzę ludową …), po prostu je unicestwiając. Tutaj wydaje się należy tylko czekać na zaskarżenie nowelizacji do Trybunału Konstytucyjnego.
