Egzekucja po nowemu

Reforma kodeksu postępowania cywilnego (KPC) przynosi liczne i dość znaczące zmiany w postępowaniu egzekucyjnym. Ich podstawowym celem jest usprawnienie procesu egzekucji.

Ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 1311) (dalej jako: „ustawa nowelizująca”) po upływie 12-miesięcznego okresu vacatio legis weszła w życie 8 września 2016 r.

O niektórych zmianach wprowadzanych przez tę ustawę, w szczególności o postępującej informatyzacji procedury cywilnej, pisaliśmy już wcześniej. Tym razem warto przyjrzeć się temu, co ustawa nowelizująca zmieniła w sprawach egzekucyjnych.

Skarga po nowemu

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na zmiany, które dotknęły skargę na czynności komornika. Dotychczasowe przepisy umożliwiały zaskarżanie w zasadzie każdej z nich. Natomiast zgodnie z  nowo dodanym art. 767 § 1(1)KPC, taka skarga nie będzie przysługiwała na zarządzenie komornika o wezwaniu do usunięcia braków pisma, na zawiadomienie o terminie czynności oraz na uiszczenie przez komornika opłat z tytułu podatku od towarów i usług. Ustawodawca tłumaczył taką zmianę nadużywaniem instytucji skargi przez uczestników postępowania egzekucyjnego.

Wydaje się jednak, że najistotniejszą zmianę przynosi wprowadzenie możliwości autokontroli swoich decyzji przez komorników. Zgodnie bowiem ze znowelizowanym art. 767 § 5 KPC, skargę na czynności komornika wnosi się do komornika, który dokonał zaskarżonej czynności lub zaniechał jej dokonania. Zmiana ta może mieć daleko idące skutki dla praktyki. Z jednej strony bowiem daje komornikowi szansę zweryfikowania własnej decyzji, a z drugiej pozwoli ograniczyć czasochłonną wymianę korespondencji pomiędzy sądem a komornikiem. Poza tym eliminuje ryzyko wniesienia skargi do niewłaściwego sądu.

Przedstawione zmiany dotyczą spraw wszczętych po 8 września 2016 r.

Zbieg egzekucji

Ustawa nowelizująca porządkuje także kwestię zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej. Obowiązujące w tym zakresie od 2011 r. przepisy budziły wątpliwości interpretacyjne i obciążały sądy dodatkowymi zadaniami. Zmieniony art. 773 § 1 KPC wprowadza zasadę, zgodnie z którą w razie zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej co do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego, za łączne prowadzenie egzekucji będzie odpowiadać ten organ, który jako pierwszy dokonał zajęcia, a gdy nie będzie możliwe ustalenie pierwszeństwa – organ, który prowadzi egzekucję w celu zaspokojenia należności w wyższej kwocie. Wyjątek od tej zasady przewiduje art. 773 § 2 KPC, na podstawie którego w przypadku jednolitego tytułu wykonawczego państwa Unii Europejskiej albo zagranicznego tytułu wykonawczego określonego ustawą to organ administracyjny będzie odpowiedzialny za prowadzenie egzekucji.

Dodatkowo ustawa nowelizująca precyzuje, że komornik, w sytuacji przekazania egzekucji organowi administracyjnemu, będzie miał obowiązek zawiadomić strony i uczestników postępowania o jego podstawach. Zawiadomienie komornika podlega zaskarżeniu, co umożliwi sądowi kontrolę prawidłowego przebiegu dalszych czynności egzekucyjnych.

Nowe zasady dot. zbiegu egzekucji obowiązują w stosunku do zbiegów, które nastąpiły po wejściu w życie ustawy nowelizującej.

Okiem wierzyciela…

Z punktu widzenia wierzyciela istotne jest także zniesienie obowiązku wskazywania sposobu egzekucji. Dotychczasowa regulacja powodowała, że komornik – związany wnioskiem wierzyciela – nawet jeśli wiedział o innych składnikach majątku dłużnika a nieujętych we wniosku, nie miał podstaw by prowadzić z nich egzekucję.

W świetle znowelizowanego art. 799 KPC wniosek o wszczęcie egzekucji umożliwia prowadzenie jej według wszystkich dopuszczalnych sposobów. Wyjątek stanowi egzekucja z nieruchomości, gdyż wiąże się ze znacznymi kosztami i dlatego do jej wszczęcia niezbędny będzie wyraźny wniosek wierzyciela.

Jednocześnie komornikom przyznano uprawnienie do odebrania wykazu majątku od dłużnika (art. 801(1) KPC). Instytucja ta różni się od wyjawienia majątku uregulowanego w art. 913 KPC i nast., jako że ma w założeniu dotyczyć tylko takich składników majątku dłużnika, które są istotne z punktu widzenia dopuszczalnych sposobów egzekucji w konkretnym postępowaniu. Tymczasem, jak wiadomo, wyjawienie majątku obejmuje cały majątek dłużnika.

Uchylono także przepis, który umożliwiał umorzenie postępowania egzekucyjnego z mocy prawa na skutek bezczynności wierzyciela (art. 823 KPC). W zamian lista przesłanek z art. 824 § 1 KPC umożliwiających umorzenie sprawy z urzędu została rozszerzona właśnie o bezczynność wierzyciela. Skrócono jednocześnie do sześciu miesięcy okres, z upływem którego będzie w takim przypadku wydane postanowienie o umorzeniu.

Powyższe zmiany obejmują sprawy wszczęte po 8 września 2016 r.

Okiem dłużnika…

Z kolei z perspektywy dłużnika duże znaczenie ma wprowadzenie przez ustawę nowelizującą zmiany art. 54 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe – określającego wysokość kwoty wolnej od zajęcia. I tak, po zmianie wynosi ona 75% minimalnego miesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracującym w pełnym wymiarze czasu pracy, z zastrzeżeniem, iż takie zwolnienie obowiązuje w każdym miesiącu kalendarzowym. Innymi słowy, komornik musi tak prowadzić egzekucję by na rachunku bankowym dłużnika każdego miesiąca pozostała kwota w wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia.

Zmianę tę należy ocenić szczególnie pozytywnie, gdyż poprzednie rozwiązania nie tylko nie gwarantowały dłużnikom środków zapewniających minimum egzystencji, ale wręcz dawały szerokie pole do nadużyć.

Nowinki technologiczne

Ustawa nowelizująca wprowadza do postępowania egzekucyjnego szereg rozwiązań technologicznych, które w założeniu mają usprawnić cały proces, a przy okazji zwiększyć jego transparentność.

Chyba najbardziej doniosłym tego przykładem jest umożliwienie przeprowadzania, na wniosek wierzyciela, elektronicznej licytacji ruchomości (art. 879(1) KPC i nast.). Przepisy w tym zakresie będą obowiązywać jednak dopiero od 1 marca 2017 r. Elektroniczna licytacja ruchomości odbywać się będzie za pomocą specjalnego systemu informatycznego, do którego dostęp będzie zapewniony w każdym sądzie rejonowym. Przystępujący do licytacji będzie obowiązany do złożenia za pośrednictwem tego systemu lub bezpośrednio u komornika stosownej rękojmi.  Przepisy szczegółowo określają terminy rozpoczęcia i zakończenia licytacji elektronicznej (art. 879(6) KPC), zaznaczając, że natychmiast po jej zakończeniu komornik udziela przybicia osobie oferującej najwyższą cenę. Wydaje się, że jeśli licytacja ruchomości spełni pokładane w niej nadzieje, to fakt ten może przesądzić o wprowadzeniu w przyszłości elektronicznej licytacji nieruchomości.

Inną wartą odnotowania nowinką technologiczną w postępowaniu egzekucyjnym jest instytucja elektronicznego zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego. Zgodnie z nowo dodanym art. 893(2a) KPC komornik doręcza bankowi zawiadomienie o zajęciu wierzytelności z rachunku bankowego wyłącznie drogą elektroniczną. Jednocześnie zmieniono art. 889 § 1 pkt 1 KPC w ten sposób, że zrezygnowano z odrębnego wymieniania oddziału banku, jako podmiotu, któremu komornik doręcza zawiadomienie. Banki z kolei, na mocy nowych przepisów, zostały zobowiązane do komunikowania się z komornikiem wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Zmiana ta obejmuje również egzekucyjne organy administracyjne oraz organy podatkowe (art. 759(2) KPC).

I wiele więcej…

Nie są to oczywiście wszystkie zmiany, jakie ustawa nowelizująca wprowadziła do postępowania egzekucyjnego. Na koniec warto choćby wspomnieć o zniesieniu wymogu obligatoryjnego wysłuchania stron przez organ egzekucyjny przed zawieszeniem lub umorzeniem postępowania (art. 827 § 1 KPC), czy zniesieniu obowiązku składania rękojmi przez przystępującego do przetargu  jeżeli suma oszacowania jest niższa niż pięć tysięcy złotych (art. 867(1) § 1 KPC). W wyniku nowelizacji rozstrzygnięto także budzącą wiele wątpliwości w praktyce kwestię właściwości sądu w postępowaniach przeciwegzekucyjnych. Zgodnie z nowym brzmieniem 843 § 1 KPC, sądem właściwym w tych sprawach będzie sąd rzeczowo właściwy, w którego okręgu prowadzi się egzekucję.

Nowelizację KPC w zakresie postępowania egzekucyjnego należy uznać za krok w dobrym kierunku, który może przyczynić się do zwiększenia efektywności postępowania oraz usprawnić pracę organów egzekucyjnych.

Treść ustawy nowelizującej dostępna jest pod tym linkiem.