Koronawirus a prawo karne – część I

Wstęp

Nie ma już chyba sfery życia, gospodarki, której nie dotkną skutki rozprzestrzeniania się tzw. koronawirusa, czyli wirusa SARS-CoV-2 (rozprzestrzeniającego się zazwyczaj drogą kropelkową, przenosząc się z jednej osoby na drugą) wywołującego chorobę COVID-19. Odpowiedzialność karną związaną z tematem koronawirusa odnajdujemy w kodeksie wykroczeń oraz kodeksie karnym. Pierwsza część wpisu zostanie poświęcona wykroczeniu z art. 116 § 1 i 2 kodeksu wykroczeń. Druga część wpisu zostanie poświęcona przestępstwom związanym z rozprzestrzenianiem wirusa SARS-CoV-2.

Osobami, które mogą ponieść odpowiedzialność z tego przepisu (pod warunkiem oczywiście spełnienia dalszych przesłanek odpowiedzialności) są:

• chorzy na chorobę zakaźną albo podejrzani o tę chorobę,
• osoby stykające się z chorym na chorobę zakaźną albo z podejrzanym o to, że jest chory na chorobę zakaźną,
• nosiciele zarazków choroby zakaźnej lub podejrzani o nosicielstwo

Omawiane wykroczenie jest bezskutkowe, tzn. polega na narażeniu dobra prawnego na abstrakcyjne niebezpieczeństwo. Dla uznania odpowiedzialności karnej nie wymaga się udowodnienia, że przez nieprzestrzeganie zaleceń służb sanitarnych doprowadzono do zakażenia kolejnej osoby. Innymi słowy, dla wypełnienia znamion tego wykroczenia istotne jest tylko zachowanie zabronione polegające na zaniechaniu w postaci niestosowania się do nakazów lub zakazów zawartych w przepisach dotyczących zwalczania chorób zakaźnych lub do wskazań czy zarządzeń leczniczych wydawanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia.

Powyższe przepisy mają stać na straży ochrony zdrowia społeczeństwa i poszczególnych jego członków, które może zostać narażone na niebezpieczeństwo szerzenia się chorób zakaźnych na skutek nieprzestrzegania nakazów i zakazów, o których mowa w tym przepisie.

Definicje

Definicja choroby zakaźnej została umieszczona w art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych (zwana dalej: ustawą o z.z.z.ch.z.) jako choroba, która została wywołana przez biologiczny czynnik chorobotwórczy. Z kolei przez biologiczne czynniki chorobotwórcze rozumie się: posiadające zdolność wywoływania objawów chorobowych drobnoustroje komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty, zewnętrzne i wewnętrzne pasożyty człowieka lub wytwarzane przez nie produkty, cząstki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe lub wytwarzane przez nie produkty. Nie ulega wątpliwości, iż choroba COVID-19 jest chorobą zakaźną wywołaną przez biologiczny czynnik chorobotwórczy w postaci wirusa SARS-CoV-2.

Podstawowe nakazy i zakazy związane z zapobieganiem szerzeniu się chorób zakaźnych znajdują się w art. 5 ust. 1 ustawy o z.z.z.ch.z.

Art. 33 ust. 1 o z.z.z.ch.z. przewiduje, że państwowy powiatowy inspektor sanitarny lub państwowy graniczny inspektor sanitarny może, w drodze decyzji, nałożyć na osobę zakażoną lub chorą na chorobę zakaźną albo osobę podejrzaną o zakażenie lub chorobę zakaźną, lub osobę, która miała styczność ze źródłem biologicznego czynnika chorobotwórczego, obowiązki określone w art. 5 ust. 1 u.z.z.z.

Kluczowe pojęcia dla zrozumienia praw i obowiązków obywateli w obliczu szerzenia się koronawirusa znajdują się w art. 2 ustawy o z.z.z.ch.z.:

• izolacja – odosobnienie osoby lub grupy osób chorych na chorobę zakaźną albo osoby lub grupy osób podejrzanych o chorobę zakaźną, w celu uniemożliwienia przeniesienia biologicznego czynnika chorobotwórczego na inne osoby;
• kwarantanna – odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych;
• nadzór epidemiologiczny – obserwacja osoby zakażonej lub podejrzanej o zakażenie, bez ograniczenia jej swobody przemieszczania się, wykonywanie badań sanitarno-epidemiologicznych u tej osoby w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej oraz zebranie, analiza i interpretacja informacji o okolicznościach i skutkach zakażenia (nadzór indywidualny), jak i stałe, systematyczne gromadzenie, analiza oraz interpretacja informacji o zachorowaniach lub innych procesach zachodzących w sferze zdrowia publicznego, wykorzystywane w celu zapobiegania i zwalczania zakażeń lub chorób zakaźnych (nadzór ogólny);
• styczność – bezpośredni lub pośredni kontakt osoby ze źródłem zakażenia, jeżeli charakter tego kontaktu zagrażał lub zagraża przeniesieniem na tę osobę biologicznych czynników chorobotwórczych;
• nosiciel – osoba bez objawów choroby zakaźnej, w której organizmie bytują biologiczne czynniki chorobotwórcze, stanowiącą potencjalne źródło zakażenia innych osób;
• podejrzany o chorobę zakaźną – osoba, u której występują objawy kliniczne
  lub odchylenia od stanu prawidłowego w badaniach dodatkowych, mogące wskazywać na chorobę zakaźną;
• podejrzany o zakażenie – osoba, u której nie występują objawy zakażenia ani choroby zakaźnej, która miała styczność ze źródłem zakażenia, a charakter czynnika zakaźnego i okoliczności styczności uzasadniają podejrzenie zakażenia;

Kwarantanna

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 7 marca 2020 r. w sprawie wykazu chorób powodujących powstanie obowiązku kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego oraz okresu obowiązkowej kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego – w przypadku choroby wywołanej koronawirusem SARS-CoV-2 (COVID-19) okres obowiązkowej kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego wynosi 14 dni.

Przymus odbycia kwarantanny może mieć źródło w decyzji administracyjnej bądź przepisu powszechnie obowiązującego prawa. Drugie źródło obowiązku poddania się kwarantannie odnajdujemy w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 20.03.2020 r. w sprawie ogłoszenia
na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii.

Odbywanie kwarantanny i nakaz jej przestrzegania

Przede wszystkim podczas kwarantanny nie należy opuszczać miejsca jej odbywania, nawet
w celu udania się do sklepu po niezbędne artykułu spożywcze. Jest to jej podstawowe założenie, aby nie dopuścić się do rozprzestrzeniania wirusa. Niestety nie dla wszystkich jest to oczywiste i dlatego kodeks wykroczeń penalizuje przypadki naruszenia kwarantanny. Do centrów operacyjnych wszystkich komend wojewódzkich policji codziennie trafiają wykazy osób objętych kwarantanną. Policja co najmniej raz na dobę kontroluję czy osoba przebywa w miejscu odbywania kwarantanny. Najpierw poprzez kontakt telefoniczny a następnie w formie bezpiecznej kontroli obecności, czyli w praktyce – wyjrzenie przez okno/balkon
i potwierdzenie, że osoba przebywa w swoim mieszkaniu. Policjanci będą przekazywali odpowiednim służbom zapotrzebowanie takich osób na żywność i leki.

Za złamanie zasad m.in. kwarantanny grozi grzywna albo kara nagany. Zgodnie z art. 28 § 1 Kodeksu wykroczeń: Grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5000 złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej. 20.03.2020 r. Prezes Rady Ministrów zapowiedział, że grzywna zostanie podniesiona do 30 000 zł.

Należy jeszcze pamiętać o art. 38 Kodeksu wykroczeń:

Ukaranemu co najmniej dwukrotnie za podobne wykroczenia umyślne, który w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania popełnia ponownie podobne wykroczenie umyślne, można wymierzyć karę aresztu, choćby było zagrożone karą łagodniejszą.

Kary aresztu (wymierzanej do 30 dni) nie należy mylić ze środkiem zapobiegawczym stosowanych w postępowaniach w sprawach o przestępstwa – tj. tymczasowym aresztowaniem. Zgodnie też z wyrokiem Sądu Najwyższego z 13 września 2017 r., sygn. akt IV KK /17, LEX nr 2401082: Podstawę recydywy szczególnej wielokrotnej przewidzianej w art. 38 k.w. umożliwiającej nadzwyczajne obostrzenie kary przez wymierzenie kary aresztu za wykroczenie, które nie jest zagrożone taką karą, może stanowić jedynie prawomocny wyrok sądu, a nie mandat karny nakładany w postępowaniu mandatowym.

W cześć II zostaną przedstawione przestępstwa za które można ponieść odpowiedzialność w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2.

Autorem wpisu jest adwokat Tomasz Wójt.

Stan prawny na 25.03.2020 r.