W dniu 01.01.2016 r. weszła w życie Ustawa prawo upadłościowe z dnia 15.05.2015 r. (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 233) (dalej jako: „PrUp”), stanowiąca w praktyce nowelizację – m.in. poprzez techniczne rozdzielenie postępowania upadłościowego od restrukturyzacyjnego – dotychczasowej Ustawy prawo upadłościowe i naprawcze. Zmiany w prawie upadłościowym nie ograniczyły się do kwestii redakcyjnych. Ustawodawca wprowadził szereg nowych rozwiązań, mających w założeniu przyspieszyć i uprościć dotychczasową procedurę. W dzisiejszym wpisie staramy się wskazać i krótko opisać najważniejsze w naszej ocenie zmiany wprowadzone przez Ustawodawcę.
Na wstępie należy podkreślić, że inaczej niż to bywało do tej pory, wdrożenie procedury upadłościowej ma stanowić ostateczność. W tym celu uprzywilejowaniem zostały obdarzone postępowania naprawcze, których regulacja wyłączona została z PrUp i przeniesiona została do nowej Ustawy prawo restrukturyzacyjne (zmiany w prawie restrukturyzacyjnym będą przedmiotem osobnego wpisu na blogu, który ukaże się w najbliższym czasie). Jedynie sygnalizując temat należy wyjaśnić podstawową różnicę pomiędzy obiema ustawami: Ustawa prawo upadłościowe przeznaczone jest dla przedsiębiorców niewypłacalnych, zaś Ustawa prawo restrukturyzacyjne reguluje czynności podejmowane przez i wobec przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością lub niewypłacalnych. Dla zobrazowania priorytetu, jaki nadał Ustawodawca zachowaniu funkcjonowania przedsiębiorcy w kłopotach, wystarczy wskazać, że w przypadku zbiegu obu postępowań, tj. z chwilą równoległego złożenia dwóch wniosków – o ogłoszenie upadłości i przeprowadzenie restrukturyzacji – w pierwszej kolejności sąd będzie procedował nad wnioskiem o restrukturyzację. Upadłość rozważana będzie jedynie w przypadku, gdy sąd nie znajdzie podstaw dla przeprowadzenia działań naprawczych.
W ramach nowelizacji prawa upadłościowego zmieniono definicję niewypłacalności dłużnika. Dotychczas, zgodnie z art. 11 ust 1 PrUp niewypłacalnością był stan „niewykonywania przez dłużnika wymagalnych zobowiązań pieniężnych”, nowa regulacja zastąpiła to sformułowanie „utratą możliwości do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych”. W tym zakresie Ustawodawca wprowadził też domniemanie w nowym ust. 1a, zgodnie z którym „dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące”. Ponadto za niewypłacalnego znowelizowania ustawa uznaje również dłużnika, którego „zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące”. W tym zakresie Ustawodawca usunął dotychczasowe zastrzeżenie, zgodnie z którym przekroczenie przez zobowiązania pieniężne wartości majątku dłużnika było równoznaczne z niewypłacalnością dłużnika także wtedy, gdy ten realizował swoje bieżące zobowiązania, wprowadzając na to miejsce okres 24 miesięcy utrzymywania się tego stanu.
Zmianom uległy także kryteria oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Szczególnie istotnym w tym zakresie wydaje się wprowadzenie nowej przesłanki negatywnej ogłoszenia upadłości w art. 12a PrUp, zgodnie z którą sąd za każdym razem oddali wniosek zgłoszony przez wierzyciela, jeżeli dłużnik wykaże, że wierzytelność ma w całości charakter sporny, zaś spór zaistniał przed złożeniem wniosku. Celem regulacji jest zabezpieczenie interesów dłużników, których wierzyciele – jak pokazywała praktyka – taktowali wniosek o ogłoszenie upadłości jako formę presji na dłużniku do szybkiego wykonania zobowiązania. W celu przeciwdziałania takim sytuacjom Ustawodawca wprowadził także art. 29a ust. 2 PrUp, zgodnie z którym „Wykonanie przez dłużnika zobowiązań wobec wnioskodawcy po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania”. Powyższą regulację należy w szczególności interpretować w kontekście poprzedzającego ją ust. 1, który uzależnia możliwość cofnięcia wniosku o ogłoszenie upadłości od potwierdzenia przez sąd, że nie wpłynie to na pokrzywdzenie wierzycieli. Powyższe nowe regulacje powinny skutecznie zapobiec wskazanym powyżej praktykom.
Kolejną bardzo istotną zmianą jest wydłużenie terminu złożenia przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości z 14 do 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Należy wskazać, że dotychczasowy termin często bywał przekraczany, co wynikało między innymi z praktycznych trudności w ustaleniu chwili niewypłacalności. Powszechne było to w szczególności w przypadku średnich i dużych przedsiębiorców, których rozbudowana księgowość i liczni kontrahenci w praktyce nie pozwalały określić konkretnego dnia osiągnięcia stanu niewypłacalności w tak krótkim terminie. Zgodnie z ustawowymi założeniami, nowa regulacja wychodzi naprzeciw tym trudnościom, dostosowując termin do realiów rynkowych, a jednocześnie dąży do wyeliminowania przypadków ewentualnych nadużyć w tym zakresie.
Ważne zmiany dotyczą również toku postępowania od momentu ogłoszenia upadłości. W tym zakresie Ustawodawca położył szczególny nacisk na uproszczenie procedury i skrócenie dotychczasowych terminów, mające w założeniu przełożyć się na możliwie najkrótsze zakończenie postępowania upadłościowego. Do najistotniejszych zmian należy tu zaliczyć: (i) wprowadzenie prekluzji dowodowej – wierzyciel zgłaszając wierzytelność jest zobowiązany do wymienienia wszystkich dowodów, z których wywodzi istnienie swojej wierzytelności, na syndyku zaś spoczywa obowiązek skonfrontowania tej listy z dokumentacją zastaną u dłużnika. W przypadku rozbieżności, wezwie wierzyciela do przedłożenia brakującego dowodu w nieprzekraczalnym – co do zasady – terminie 7 dni, (ii) wprowadzenie 14-dniowego terminu dla syndyka – od dnia zakończenia zgłaszania wierzytelności – dla sporządzenia listy wierzytelności, (iii) wprowadzenie posiedzeń niejawnych zamiast rozpraw, (iv) uruchomienie od dnia 01.01.2018 r. Centralnego Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości – wirtualnej i scentralizowanej platformy do publikacji ogłoszeń zamieszczanych dotąd w MSiG oraz prasie ogólnopolskiej, a także narzędzia pozwalającego na elektroniczny (a zatem przyspieszony i uproszczony) przepływ dokumentów w toku postępowania upadłościowego pomiędzy jego stronami i uczestnikami. Choć termin wprowadzenia ostatniej z ww. zmian może wydawać się odległy, warto już teraz przygotować się na jej wprowadzenie, bowiem w sposób zasadniczy wpłynie ona także na pewność obrotu gospodarczego, pozwalając m.in. śledzić konkretnego przedsiębiorcę pod kątem składanych w jego prawie wniosków o ogłoszenie upadłości, choćby w trakcie negocjacji handlowych, których jest stroną lub którego pośrednio dotyczą.
Warto na koniec wskazać także na zmianę w postaci zrównania wierzycieli publicznoprawnych i prywatnych od chwili ogłoszenia upadłości dłużnika. Zgodnie z art. 245a ust. 1 PrUp „Wierzytelność za okres rozliczeniowy, w trakcie którego została ogłoszona upadłość, w szczególności z tytułu czynszu najmu lub dzierżawy, podatków lub składek na ubezpieczenia społeczne, ulega z mocy prawa proporcjonalnemu podziałowi na część traktowaną jak wierzytelność powstała przed dniem ogłoszenia upadłości oraz część traktowaną jak wierzytelność powstająca po dniu ogłoszenia upadłości.”. Należności publicznoprawne przypadające za okres przed ogłoszenie upadłości zostały umieszczone w tej samej kategorii, co należności pozostałych podmiotów. Jedynymi uprzywilejowanymi wyjątkami są wierzytelności pracownicze i zobowiązania alimentacyjne, co jest podyktowane – zgodnie z założeniami ustawy – ważnymi względami społecznymi.
Analiza obowiązujących już przepisów PrUp wskazuje, że wprowadzone zmiany zostały oparte na racjonalnych założeniach i służą istotnym celom. Jednocześnie należy pamiętać, że za ostateczną oceną regulacji stoi jej praktyczna skuteczność. Z uwagi na krótki czas obowiązania PrUp, a co za tym idzie brak praktycznego „przetestowania” ustawy w realiach rynkowych, nie sposób formułować w tej chwili jakichkolwiek wiążących ocen na jej temat. Tym nie mniej najpoważniejsza, a za razem najgłośniej postulowana ze zmian, tj. przyznanie pierwszeństwa postępowaniu restrukturyzacyjnemu przed postępowaniem upadłościowym, stanowi bez wątpienia ważny i pozytywny zwrot w myśleniu Ustawodawcy o systemowej ochronie dłużników popadających w chwilowe problemy finansowe.
***
Współautorem wpisu jest Maciej Stańkowski, prawnik w kancelarii RKKW
