Nowe obowiązki spółek: dematerializacja akcji

W dniu 6.9.2019 r. Prezydent RP podpisał ustawę – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw, której głównym założeniem jest wprowadzenie obowiązkowej dematerializacji akcji spółek prywatnych oraz pełnej dematerializacji akcji spółek publicznych. Papierowy dokument akcji imiennej oraz akcji na okaziciela otrzyma formę zapisu cyfrowego. Moc obowiązująca akcji dokumentowych wygaśnie z mocy prawa z chwilą wejścia w życie nowych przepisów, tj. 1.1.2021 r., jednakże okres ograniczonej legitymacji z dokumentów akcji określono na następne pięć lat od tej daty wejścia w życie ustawy.

Główne założenia nowelizacji

Obowiązująca konstrukcja akcji na okaziciela faktycznie uniemożliwia zidentyfikowanie uprawnionego z tych akcji, co zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości może prowadzić do łatwych nadużyć np. prania pieniędzy. Co więcej, w istniejącym stanie prawnym, dematerializacja akcji spółki niebędącej spółką publiczną jest niedopuszczalna. Należy przy tym jednak zaznaczyć, że również w spółce publicznej występuje problem anonimowości akcjonariuszy, ponieważ obligatoryjna dematerializacja akcji spółki publicznej nie dotyczy wszystkich akcji tej spółki, ale wyłącznie tych które są przedmiotem oferty publicznej, dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym lub wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi.

Zgodnie ze sporządzonym przez Ministerstwo Sprawiedliwości uzasadnieniem do wprowadzonych przepisów, zasadniczymi założeniami nowelizacji są:

• wprowadzenie obligatoryjnej dematerializacji akcji na okaziciela i akcji imiennych spółek akcyjnych i spółek komandytowo-akcyjnych, które nie podlegają obowiązkowej dematerializacji w rozumieniu przepisów ustawy o ofercie publicznej i ustawy o obrocie instrumentami finansowymi;
• umożliwienie dematerializacji także innych tytułów uczestnictwa w spółce, takich jak świadectwa założycielskie, świadectwa użytkowe, warranty subskrypcyjne i inne tytuły do uczestnictwa w dochodach lub w podziale majątku spółki;
• dostosowanie licznych instytucji prawa spółek do konstrukcji akcji zdematerializowanych.

Obrót akcjami

Wprowadzone zmiany mają na celu uproszczenie i ujednolicenie obrotu akcjami, przy jednoczesnym zwiększeniu jego bezpieczeństwa oraz efektywności. Przeniesienie akcji zdematerializowanej czy ustanowienie na niej ograniczonego prawa rzeczowego będzie następować z chwilą dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze akcjonariuszy (w przypadku akcji imiennych nie będzie więc konieczne przenoszenie posiadania dokumentu akcji zgodnie z dyspozycją art. 339 KSH).

Wyjątkiem od powyższej zasady będą przypadki, w których wpis do rejestru nie jest przesłanką nabycia prawa, a więc wszelkie zdarzenia prawne, przy których – na podstawie szczególnego przepisu – przejście akcji czy też ustanowionego na niej prawa rzeczowego następuje ex lege z chwilą zajścia danego zdarzenia (np. powołanie do spadku), a także objęcia akcji (z wyjątkiem objęcia akcji w przypadku warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego.

Istotna zmiana dotyczy również wyłączenia ograniczeń w obrocie akcjami aportowymi oraz wymuszenia ich statusu jako akcji imiennych.

Rejestr akcjonariuszy oraz świadectwa rejestrowe

Nowelizacja umożliwia łatwą identyfikację uprawnionego z akcji. Akcje zdematerializowane podlegać będą rejestracji w jawnym dla akcjonariusza oraz spółki elektronicznym rejestrze akcjonariuszy prowadzonym przez podmioty kwalifikowane, czyli uprawnione do prowadzenia rachunków papierów wartościowych (zgodnie z przepisami o obrocie instrumentami finansowymi) albo depozycie papierów wartościowych prowadzonym na podstawie przepisów o obrocie instrumentami finansowymi. Konkretny podmiot będzie wybierany przez walne zgromadzenie lub – na etapie zawiązywania spółki – przez jej założycieli. Spółka jest zobowiązana do zawarcia stosownej umowy o prowadzenie rejestru z wybranym podmiotem (w celu zapewnienia ciągłości prowadzenia rejestru akcjonariuszy oraz zachowania pewności oraz stabilności obrotu ograniczono przesłanki rozwiązania ww.umowy o prowadzenie rejestru oraz określono minimalne terminy wypowiedzenia). Umowa o prowadzenie rejestru akcjonariuszy stanowi podstawę do rejestrowania także praw poboru z akcji oraz – w przypadku braku wyłączenia takiej funkcji rejestru w statucie spółki – powierzenia podmiotowi prowadzącemu ten rejestr pośredniczenia w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych spółki wobec akcjonariuszy z tytułu przysługujących im praw z akcji. Odpowiedzialność za prawidłowość realizacji obowiązków związanych z prowadzeniem rejestru akcjonariuszy ponosi podmiot, który rejestr ten prowadzi. Zakres danych ujętych w rejestrze będzie zbliżony do danych znajdujących się na dokumencie akcji. Kosztami związanymi z prowadzeniem rejestrów będą zaś obciążone spółki.

Podmiot prowadzący rejestr będzie wystawiał świadectwa rejestrowe potwierdzające prawo do akcji, których charakter będzie analogiczny jak obecnie funkcjonujące w spółkach publicznych świadectwa depozytowe. Oznacza to, że akcjonariusz będzie mógł wykazać swoje uprawnienia względem spółki oraz osób trzecich wyłącznie za pomocą świadectwa rejestrowego. Wskazane w treści świadectwa rejestrowego akcje nie będą mogły być przenoszone od chwili jego wystawienia do chwili utraty jego ważności. Innymi słowy, rozporządzanie tymi akcjami będzie zablokowane w rejestrze akcjonariuszy, co jest naturalną konsekwencją funkcji legitymacyjnej świadectwa rejestrowego.

Działania przygotowawcze Spółek

W celu zapewnienia maksymalnej ochrony akcjonariuszy uzasadnionej znaczeniem wprowadzonych zmian, nowelizacja wymaga intensywnej oraz pewnej komunikacji z akcjonariuszami w sprawie dematerializacji. Każda spółka jest zobowiązana do pięciokrotnego wezwania swoich akcjonariuszy do złożenia dokumentów akcji w spółce oraz udostępnienia informacji o wezwaniu na stronie internetowej, której posiadanie przez wszystkie spółki akcyjne i komandytowo-akcyjne stało się obowiązkowe (chociażby przeznaczonej wyłącznie dla realizacji ww. celu). Publikacja ogłoszeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nie będzie zatem jedynym źródłem informacji przekazywanych do inwestorów spółek akcyjnych. Przepisy szczegółowo określają ramy czasowe dokonywania wezwań, tj. termin pierwszego wezwania oraz odstępy między kolejnymi wezwaniami. Przed pierwszym wezwaniem akcjonariuszy do złożenia dokumentów akcji Spółka jest zobowiązana do zawarcia umowy o prowadzenie rejestru akcjonariuszy albo – w przypadku spółki niebędącej spółką publiczną, która wybierze rejestrację swoich akcji w systemie depozytu papierów wartościowych – umowę o rejestrację akcji w depozycie papierów wartościowych. Zawarcie takich umów jest niezbędne do tego, aby w dniu wejścia w życie ustawy uruchomić stosowne rejestry.

Dla zapewnienia skuteczności przepisów przewidujących dematerializację akcji już istniejących spółek, nowelizacja wprowadza sankcję karną (tj. karę grzywny do 20 tys. złotych) wobec osób uprawnionych do prowadzenia spraw i reprezentowania spółek, które dopuszczą do tego, że wbrew nałożonym obowiązkom, spółka nie dokona wezwań akcjonariuszy do złożenia akcji lub nie zawrze umowy o prowadzenie rejestru akcjonariuszy lub umowy o rejestrację akcji w depozycie papierów wartościowych.

Pełna cyfryzacja akcji winna nastąpić z początkiem 2021 r., przy czym już od 1.1.2020 r. spółki będą zobowiązane do podjęcia szeregu działań przygotowawczych. Co istotne, do dnia 1.1.2021 r. do wykonywania i przenoszenia praw z akcji na okaziciela, których dokumenty zostały złożone już w spółce, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące akcji imiennych.

Autorami wpisu są r.pr. dr Radosław L. Kwaśnicki oraz r.pr. Maria Anna Czaińska.