Joanna Polakowska, aplikant adwokacki w Kancelarii RKKW
W czwartek 9.4.2015 r. Sejm uchwalił nową ustawę – Prawo restrukturyzacyjne, której znaczna większość przepisów ma wejść w życie już z dniem 1.1.2016 r. Przyjęta ustawa to zarówno zupełnie nowe prawo restrukturyzacyjne, jak i szeroka nowelizacja ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, która ma się stać regulacją dotyczącą wyłącznie procesów likwidacyjnych. Przyjęta ustawa zawiera również szereg przepisów dostosowujących.
Z uzasadnienia nowej ustawy wynika, iż jej przepisy realizować mają tzw. politykę „nowej szansy”, czyli zapewnienie możliwości „nowego startu” przedsiębiorcom, których fiasko przedsięwzięcia gospodarczego wynika z niekorzystnej zmiany warunków ekonomicznych. Nowe prawo poprawić ma warunki skutecznej restrukturyzacji i szybkiej likwidacji, co z kolei stanowi istotny element dla wzrostu i potencjału gospodarczego państwa. Jak wskazane zostało w projekcie założeń projektu ustawy – Prawo restrukturyzacyjne do najważniejszych celów nowej regulacji należy: (i) zapewnienie przedsiębiorcom i ich kontrahentom skutecznych instrumentów do restrukturyzacji przy jednoczesnej maksymalizacji ochrony praw wierzycieli, (ii) zapewnienie instytucjonalnej autonomii postępowań restrukturyzacyjnych w oderwaniu od stygmatyzujących postępowań upadłościowych, (iii) wprowadzenie zasady subsydiarności postępowania upadłościowego, jako ultima ratio wobec ekonomicznego fiaska restrukturyzacji, (iv) zwiększenie uprawnień aktywnych wierzycieli, (v) maksymalizacja szybkości i efektywności restrukturyzacji i upadłości, (vi) odformalizowanie postępowań i szersze wykorzystanie w nich nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych, (vii) realizacja polityki „nowej szansy” – zapewnienie możliwości „nowego startu” przedsiębiorcom, których fiasko przedsięwzięcia gospodarczego wynika z niekorzystnej zmiany warunków ekonomicznych, oraz (viii) zwiększenie odpowiedzialności nierzetelnych dłużników i upadłych.
Po wejściu w życie nowej ustawy firma, która znajdzie się w trudnej sytuacji finansowej, będzie mogła skorzystać z jednego z czterech rodzajów procedur restrukturyzacyjnych, tj.: (i) postępowania o zatwierdzenie układu, (ii) przyspieszonego postępowania układowego, (iii) postępowania układowego czy (iv) postępowania sanacyjnego. Celem każdego z tych postępowań jest uniknięcie konieczności ogłoszenia przez dłużnika upadłości dzięki umożliwieniu mu restrukturyzacji poprzez zawarcie układu z wierzycielami, a przy postępowaniu sanacyjnym dzięki wdrożeniu działań sanacyjnych przy jednoczesnym zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli.
Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu nowej ustawy, przewidziane procedury mają zapewnić możliwość wyboru formy restrukturyzacji dostosowanej do potrzeb konkretnego przedsiębiorstwa, w konkretnej sytuacji finansowej. Do wszystkich rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych zastosowanie będą miały te same regulacje dotyczące zakresu wierzytelności objętych układem, propozycji układowych, zawarcia i zatwierdzenia układu i jego skutków, a także zasady zmian i uchylenia układu.
Jako że jednym z głównych celów nowelizacji jest umożliwienie restrukturyzacji przedsiębiorstwa w możliwie krótkim czasie, podstawowe dwie procedury zostały maksymalnie skrócone. Postępowanie o zatwierdzenie układu, które jest postępowaniem najbardziej odformalizowanym i polega na samodzielnym zbieraniu przez dłużnika głosów wierzycieli trwać ma jedynie dwa tygodnie. Procedura ta jest jednak przeznaczona wyłącznie dla przedsiębiorców, którzy są jeszcze wypłacalni, ale mają już uzasadnione przypuszczenia, że stan ten może ulec zmianie w niedalekiej przyszłości. W postępowaniu o zatwierdzenie układu wniosek o zatwierdzenie układu będzie mógł zostać złożony do sądu dopiero wówczas, gdy dłużnik uzyska większość głosów wymaganą do przyjęcia układu. Dłużnik będzie zobowiązany do wyboru osoby posiadającej licencję doradcy restrukturyzacyjnego – odpowiednik obecnie obowiązującej licencji syndyka – która zweryfikuje propozycje układowe zarówno pod względem zgodności z prawem, jak i zgodności propozycji układowych z ustaleniami wierzycieli.
Przyspieszone postępowanie układowe ma natomiast trwać nieco dłużej, czyli dwa miesiące. Jak wskazali autorzy nowelizacji – podstawowa różnica pomiędzy tym postępowaniem a postępowaniem o zatwierdzeniu układu tkwi w sposobie zawarcia układu. Będzie bowiem do niego dochodzić nie w drodze samodzielnego zbierania głosów przez dłużnika, ale na zwołanym przez sąd zgromadzeniu wierzycieli. Dodatkowo postępowanie to daje możliwość zabezpieczenia majątku dłużnika w drodze zawieszenia egzekucji wierzytelności objętej układem, jeżeli egzekucja mogłaby utrudnić lub uniemożliwić zawarcie układu.
Postępowanie układowe będzie prowadzone na analogicznych zasadach jak obowiązujące obecnie postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu z pewnymi modyfikacjami, wśród których najistotniejsze to m.in.: pozostawienie dłużnikowi zarządu własnego jego majątkiem, który będzie mógł mu jednak zostać odebrany na skutek uchwały większości wierzycieli; obligatoryjne ogłoszenie propozycji układowych we wniosku; objęcie układem należności ZUS w sposób zapewniający ich pełną spłatę oraz pozbawienie wpływu na przycięcie lub odrzucenie układu tzw. wierzycieli biernych. Postępowanie to przeznaczone jest dla przedsiębiorców niewypłacalnych lub znajdujących się na skraju wypłacalności.
Postępowanie sanacyjne umożliwić ma zaawansowaną restrukturyzację zobowiązań, majątku i zatrudnienia niewypłacalnego dłużnika, którego przedsiębiorstwo opłaca się jednak ratować. Ten rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego zapewnia korzystne dla dłużnika rozwiązania prawne, które nie były dotąd dostępne przy ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu. Zakłada on, że dłużnik zostanie znacznie ograniczony w możliwości zarządzania swoim majątkiem i poddany restrykcyjnemu nadzorowi sędziego komisarza oraz wierzycieli, chyba że odebranie zarządu uniemożliwiłoby skuteczne przeprowadzenie postępowania. Plan sanacyjny sporządzał będzie nadzorca lub nadzorca sądowy wspólnie z dłużnikiem, a w przypadku braku porozumienia – bez jego udziału. Procedura ta umożliwi odstąpienie przez dłużnika od niekorzystnych umów, dostosowanie poziomu zatrudnienia do jego potrzeb oraz sprzedaż zbędnych składników majątkowych ze skutkiem sprzedaży egzekucyjnej.
Zgodnie z nowymi przepisami zdolność restrukturyzacyjną będą mieli wszyscy przedsiębiorcy. Pozbawieni jej będą: Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego. Ograniczają one również uprzywilejowanie należności publiczno-prawnych, w tym należności podatkowych. Wyjątkiem są należności z tytułu składem na ubezpieczenie społeczne, o których była mowa powyżej.
Dzięki znacznemu odformalizowaniu procedur nowelizacja uprościła i przyspieszyła postępowanie upadłościowe. Jako najważniejsze zmiany w Prawie upadłościowym i naprawczym, wprowadzone na mocy nowej ustawy, wskazać należy: nową definicję stanu niewypłacalności, modyfikację regulacji dotyczącej oddalenia przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości z powodu tzw. „ubóstwa masy” oraz umożliwienie dłużnikowi sprzedaż jego przedsiębiorstwa lub części majątku w ramach postępowania upadłościowego.
Nowe prawo zakłada również utworzenie internetowego Centralnego Rejestru Restrukturyzacji i Upadłości, który będzie zawierał m.in. wyszukiwarkę prowadzonych spraw upadłościowych, wykaz syndyków i biegłych, a także wzory pism i formularzy, wymaganych w trakcie postępowania. Ma on rozpocząć swoje działanie z dniem 1.2.2018 r., a korzystanie z niego będzie bezpłatne.
