Dwa dni po publikacji ustawy reformującej procedurę cywilną, w dniu 8.8.2019 r. ogłoszono kolejną ustawę zmieniającą m.in. Kodeks postępowania cywilnego, która objęła przepisy dotyczące sądownictwa polubownego, a w szczególności tzw. zdatności arbitrażowej sporów, w tym sporów ze stosunku spółki. Zdatność arbitrażową zyskały, pod pewnymi warunkami, sprawy o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał organów spółek kapitałowych. Zmiany w tym zakresie wchodzą w życie już z dniem 8. 9.2019 r.
Nowa regulacja zapisu na sąd polubowny w umowie (statucie) spółki
Skutki zapisu na sąd polubowny w umowie (statucie) spółki handlowej uregulowane są obecnie w art. 1163 § 1 KPC, zgodnie z którym zamieszczony w umowie (statucie) spółki handlowej zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze stosunku spółki wiąże spółkę oraz jej wspólników.
Przedmiotowa redakcja przepisu budziła dwie zasadnicze wątpliwości. Po pierwsze, wśród podmiotów związanych skutkiem zapisu na sąd polubowny nie wymieniono członków organów spółki, a zatem spory z ich udziałem nie podlegały rozstrzygnięciu przez ten sąd. Po drugie, kontrowersje wiązały się ze zdatnością arbitrażową spraw o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał zgromadzenia wspólników i walnego zgromadzenia. Kwestię tę rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.5.2009 r., III CZP 13/09, stwierdzając, że art. 1163 § 1 KPC nie zawiera normy szczególnej w stosunku do art. 1157 KPC w zakresie wymagania, aby spory poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego mogły być przedmiotem ugody sądowej. Z tego względu, dotychczas spory o stwierdzenie nieważności lub o uchylenie uchwały nie miały zdatności arbitrażowej i nie mogły być przedmiotem zapisu na sąd polubowny.
Od dnia 8.9.2019 r. zapis na sąd polubowny zawarty w umowie albo statucie wiązać będzie również organy spółki i ich członków (znowelizowany art. 1163 § 1 KPC), a także będzie skuteczny w sprawach o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo walnego zgromadzenia spółki akcyjnej, jeżeli przewiduje obowiązek ogłoszenia o wszczęciu postępowania w sposób wymagany dla ogłoszeń spółki najpóźniej w terminie miesiąca od dnia jego wszczęcia (nowe brzmienie art. 1163 § 2 KPC). Zgodnie ze znowelizowanym przepisem, w sprawach tych każdy wspólnik albo akcjonariusz może przystąpić do postępowania po jednej ze stron w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia. Skład sądu polubownego wyznaczony w sprawie najwcześniej wszczętej rozpozna wszystkie pozostałe sprawy o uchylenie lub stwierdzenie nieważności tej samej uchwały.
Ograniczenie powiązania zdatności arbitrażowej ze zdatnością ugodową
Zasadnicza zmiana wprowadzona została w art. 1157 KPC regulującym tzw. zdatność arbitrażową, tj. wskazującym, jakie rodzaje spraw mogą zostać poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego. Zgodnie z jego dotychczasowym brzmieniem, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, strony mogą poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe lub spory o prawa niemajątkowe – mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty. W odniesieniu do spraw majątkowych nowelizacja wyeliminowała powiązanie ze zdatnością ugodową. Po wejściu w życie zmiany, zdatność arbitrażową posiadać będą wszelkie spory o prawa majątkowe, za wyjątkiem spraw o alimenty. Możliwość poddania pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporów o prawa niemajątkowe, nadal będzie zaś zależała od zdatności ugodowej.
W świetle powyższego pojawia się pytanie, czy możliwe będzie zawarcie, pomiędzy wspólnikiem czy akcjonariuszem a spółką, skutecznej umowy o poddanie pod rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego konkretnego sporu o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, będącego sporem o prawa majątkowe (chociażby dotyczącego uchwały o podziale zysku za dany rok obrotowy). Skoro bowiem w odniesieniu do spraw majątkowych usunięta została przesłanka zdatności ugodowej, a omawianej kategorii sporów nie zamieszczono wśród wyjątków (obok spraw o alimenty), to żaden przepis nie wyłącza obecnie takiej możliwości. Dopuszczając skuteczność takiej umowy, należałoby przyjąć, iż art. 1163 § 2 KPC w nowym brzmieniu, a w szczególności zawarty w nim warunek w postaci ogłoszenia o wszczęciu postępowania, dotyczy każdego zapisu na sąd polubowny, nie zaś tylko zapisu znajdującego się w umowie czy statucie spółki. Taka wykładnia wydaje się zresztą zgodna z literalnym brzmieniem znowelizowanego art. 1163 § 2 KPC.
Co do zasady zastosowanie znajdzie aktualny regulamin
W odniesieniu do postępowań arbitrażowych, warto wspomnieć również o zmianie art. 1161 § 3 zd. 2 KPC. Do tej pory przemilczenie w zapisie na stały sąd polubowny kwestii regulaminu skutkowało tym, że strony obowiązywał regulamin stałego sądu polubownego z daty zawarcia zapisu. W takim przypadku, brak inicjatywy stron na etapie redagowania zapisu mógł zatem skończyć się prowadzeniem postępowania według nieaktualnej procedury. Po nowelizacji, jeżeli strony nie postanowią inaczej, wiązać je będzie regulamin stałego sądu polubownego obowiązujący w dacie wniesienia pozwu. Jeśli natomiast strony będą chciały uniknąć zaskoczenia treścią regulaminu w przyszłości i wybrać regulamin z daty zawarcia zapisu na sąd polubowny, konieczne będzie zamieszczenie w nim odpowiedniego postanowienia.
