Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.6.2015 r. (IV CSK 564/14, SIP Legalis)
„Przypadek reprezentowania spółki komandytowej, gdy komplementariuszem jest osoba prawna, różni się od przypadku reprezentowania spółki komandytowej, gdy komplementariuszem jest osoba fizyczna, tylko tym, że gdy komplementariuszem jest osoba prawna, osoby działające w imieniu spółki komandytowej wywodzą swoje umocowanie do tego działania z członkostwa w zarządzie osoby prawnej – komplementariusza, a gdy komplementariuszem jest osoba fizyczna, jej umocowanie do działania w imieniu spółki komandytowej jest pochodną samego jej statusu wspólnika – komplementariusza i braku ograniczeń wymienionych w art. 117 KSH.”
Stan faktyczny i uzasadnienie postanowienia
M.T. i R.T. byli członkami zarządu spółki X spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, będącej komplementariuszem spółki X spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa („Spółka”). Spółka zaprzestała w czerwcu 2011 r. spłaty wymagalnych zobowiązań na rzecz co najmniej dwóch wierzycieli. M.T. i R.T. nie złożyli jednak wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki. Problemy płatnicze Spółki usiłowali rozwiązać przez zawieranie ugód z wierzycielami, spłatę niektórych wierzycieli i wpłaty własne. W latach 2012-2013 zostało wydanych w stosunku do Spółki 58 prawomocnych tytułów wykonawczych na łączną kwotę ponad 4 mln zł.
W marcu 2013 r. Spółka zaprzestała całkowicie prowadzenia działalności gospodarczej.
L.K. – pozostawający ze Spółką w stosunkach handlowych – powołując się na przysługiwanie mu względem niej wierzytelności w wysokości nieco ponad 75 tys. zł (nie potwierdzonej jednak tytułem egzekucyjnym) złożył wniosek wszczynający postępowanie o orzeczenie wobec M.T. i R.T. zakazów określonych w art. 373 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze („PUN”), tj. pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. Kilka miesięcy później L.K. wystąpił także o ogłoszenie upadłości Spółki, do którego to wniosku M.T. i R.T. przychylili się. W toku tego postępowania L.K. został wymieniony w spisie wierzycieli jako wierzyciel upadłościowy. Sąd Rejonowy w dniu 18.6.2013 r. ogłosił upadłość Spółki obejmującą likwidację majątku.
W toku jednakże postępowania o orzeczenie wobec M.T. i R.T. zakazów określonych w art. 373 PUN pojawiły się wątpliwości czy w tym postępowaniu (i) M.T. i R.T. przysługuje legitymacja bierna oraz czy (ii) L.K. przysługuje legitymacja czynna.
Zarówno Sąd Rejonowy, jak i Sąd Okręgowy uznały, że tak jest. Sąd Okręgowy wskazał, że w sprawie, w której komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, będąca osobą prawną, obowiązek przewidziany w art. 21 ust. 2 PUN spoczywa na każdym z członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – komplementariusza. Jeśli zaś chodzi o legitymację czynną L.K. w tym postępowaniu to Sąd Okręgowy przyjął, że L.K. przysługiwała wierzytelność wobec Spółki i tym samym spełniony został wymóg art. 376 ust. 1 PUN, który przyznaje legitymację do wszczęcia postępowania w sprawie orzeczenia tego zakazu wierzycielowi upadłego.
M.T. i R.T. wnieśli skargę kasacyjną od orzeczenia Sądu Okręgowego.
Sąd Najwyższy podzielił ustalenia Sądu Okręgowego w zakresie kręgu podmiotów obowiązanych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki komandytowej w której komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Uznał jednak, że L.K. nie posiadał legitymacji do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania o orzeczenie wobec M.T. i R.T. zakazów określonych w art. 373 PUN. L.K. winien bowiem wykazać wierzytelność wobec upadłej Spółki za pomocą prawomocnego orzeczenia sądu. Stąd też nastąpiło naruszenie przede wszystkim art. 376 ust. 1 PUN, zaś art. 373 PUN jedynie pośrednio, przez akceptację wszczęcia postępowania w sprawie o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę do tego nie legitymowaną. Kwestia ta nie jest przedmiotem niniejszego opracowania, jednakże w konsekwencji naruszenia art. 376 ust. 1 PUN Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Komentarz
Spółkę komandytową z mocy prawa reprezentują w stosunkach zewnętrznych komplementariusze, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki (art. 117 Kodeksu spółek handlowych, dalej jako: „KSH”). Uprawnienie do reprezentacji spółki komandytowej przez komplementariuszy nie może być uzależnione od obowiązku współdziałania z komandytariuszami, możliwe jest natomiast wprowadzenia zasady reprezentacji łącznej gdy komplementariuszy jest więcej niż jeden albo reprezentacji łącznej z prokurentem. Samo prawo do reprezentowania spółki komandytowej dotyczy wszelkich czynności sądowych oraz pozasądowych spółki i nie może być ograniczone ze skutkiem wobec osób trzecich (takie ograniczenie może być skuteczne jedynie w stosunkach wewnętrznych).
Komplementariuszami spółki komandytowej mogą być osoby fizyczne lub prawne. W przypadku osób prawnych działają one poprzez swoje organy (art. 38 Kodeksu cywilnego, dalej jako: „KC”) – w skład których wchodzą osoby fizyczne. W praktyce obrotu często spotykane są spółki komandytowe w których komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, taka konstrukcja prawna służy przede wszystkim optymalizacjom podatkowym. Komplementariusze nie są jednak organem spółki komandytowej, bo ta nie jest osobą prawną. Są natomiast jej przedstawicielami ustawowymi (w doktrynie prawa używa się także pojęcia „przedstawiciela organizacyjnego”) – więcej na ten temat zob. J. Szwaja, I. Mika [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Komentarz KSH, Komentarz do art. 117 KSH, wyd. 3, Warszawa 2012, SIP Legalis i przywołana tam literatura.
Przepisy PUN wskazują zaś, że dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości (od 1.1.2016 r. termin ten wynosić będzie 30 dni), zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości, a jeśli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek ten spoczywa na każdym, kto ma prawo go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami (art. 21 ust. 1 i 2 PUN). Obowiązek wskazany w art. 21 ust. 1 PUN powstaje z chwilą zaistnienia przesłanek do ogłoszenia upadłości i nie ustaje aż do chwili jego wypełnienia lub do chwili, kiedy dłużnik stałby się na powrót wypłacalny – tak P. Zimmerman, Komentarz do PUN, Komentarz do art. 21 PUN, wyd. 3, Warszawa 2014, SIP Legalis). Przesłanki zaś do ogłoszenia upadłości wymienia art. 11 PUN, który – co warte zaznaczenia – od 1.1.2016 r. zawierał będzie inną niż dotychczas definicję niewypłacalności: niewypłacalnością będzie bowiem brak zdolności wykonywania zobowiązań pieniężnych, a nie przejściowe trudności w utrzymaniu płynności finansowej. Niezmienna pozostaje jednak zasada, że osoby uprawnione do reprezentacji podmiotu mają jednak obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości bez względu na podstawę upadłości in concreto.
W przypadku spółki komandytowej obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spoczywa co do zasady na komplementariuszu. Jednakże w spółce komandytowej w której komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością faktycznie na jej rzecz działają osoby fizyczne wchodzące w skład organu reprezentacji komplementariusza. I uznać trzeba, że to je obciąża obowiązek także do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
W procesie reprezentacji spółki komandytowej organ komplementariusza nie staje się co prawda organem spółki komandytowej, niemniej działa on „za” komplementariusza, gdy komplementariusz w tej samej chwili działa „w imieniu” spółki komandytowej – skutki więc działania organu komplementariusza powstają po stronie spółki komandytowej. Organ osoby prawnej staje się w ten sposób narzędziem przedstawiciela ustawowego spółki komandytowej (tak bardzo trafnie i przekonująco: T. Szczurowski [w:] Z. Jara (red.), Komentarz KSH, Komentarz do art. 117 KSH, wyd. 10, Warszawa 2015, SIP Legalis).
Sąd Najwyższy w komentowanym orzeczeniu słusznie zatem uznał, że różnica w zakresie reprezentacji spółki komandytowej przez komplementariusza będącego osobą fizyczną a komplementariuszem będącym osobą prawną (w imieniu którego działają osoby fizyczne) ma wyłącznie charakter technicznoprawny i jest nieistotna. Różnica ta nie może uzasadniać odmiennego traktowania obu tych przypadków w zakresie obciążenia obowiązkiem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki komandytowej i ponoszenia skutków niedopełnienia obowiązku przewidzianego w art. 21 PUN.
Członków zarządu komplementariusza Spółki (każdego z nich samodzielnie) obciążał zatem obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie jej upadłości.
