Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego („Projekt”) wpłynął do Sejmu 28.6.2021 r. Projektodawca zaproponował wprowadzenie rozwiązań mających na celu doprecyzowanie, a także usprawnienie przepisów dotyczących m.in. przerwania biegu przedawnienia oraz instytucji tzw. wyzysku.
Rozwiązania dotyczące przerwania i zawieszenia biegu przedawnienia
Zgodnie z założeniami Projektu zmiana w instytucji przerwania biegu przedawnienia ma na celu ograniczenie praktyki składania przez wierzycieli wniosku o zawezwanie do próby ugodowej lub wszczęcia postępowania mediacyjnego, która miała wpływ na przerwanie biegu terminu przedawnienia. Konsekwencją tych rozwiązań ma być zredukowanie ilości spraw wpływających do sądów rejonowych. Jak wynika z Projektu, zmiany mają przywrócić pierwotne założenia i cel ugody, która uwzględniać ma słuszne interesy zarówno wierzyciela jak i dłużnika.
W związku z nadużywaniem przez wierzycieli instytucji zawezwania do próby ugodowej, Projektodawca dąży do wyeliminowania owej praktyki, która miała na celu jedynie przerwanie biegu przedawnienia. Uprzednio przerwanie biegu przedawnienia spowodowane takim wnioskiem skutkowało koniecznością liczenia terminu przedawnienia od początku. Projektodawca zaproponował więc zmianę art. 121 KC w ten sposób, że w przypadku roszczeń objętych umową o mediację oraz wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej termin przedawnienia będzie jedynie zawieszony. Umożliwi to kontynuowanie biegu terminu przedawnienia po ustaniu okoliczności uzasadniających zawieszenie.
Cel proponowanych regulacji
Proponowane rozwiązania mają chronić interesy dłużnika przed podejmowaniem przez wierzyciela czynności mających na celu przedłużenie biegu terminu przedawnienia. Projektodawca zadbał również o interes wierzyciela, gdyż szybsze dochodzenie wierzytelności zwiększy niewątpliwie szanse powodzenia ich ewentualnej egzekucji. Jednocześnie bieg terminu przedawnienia zostanie wstrzymany na czas trwania mediacji lub postępowania pojednawczego.
Można zauważyć, iż dotychczasowe praktyki wierzycieli nie zawsze stały w zgodzie z celami instytucji przedawnienia. Takie działania mogły prowadzić do skrajnej sytuacji w której roszczenie co do którego są składane wnioski o zawezwanie do próby ugodowej nigdy nie ulegnie przedawnieniu. Zgodnie z założeniami Projektu powyższe zmiany ukierunkują strony na rzeczywiste rozwiązywanie konfliktów i dochodzenie do porozumienia drogą ugodową.
Rozwiązania dotyczące instytucji wyzysku
Kolejną proponowaną zmianą jest modyfikacja regulacji instytucji wyzysku poprzez rozszerzenie przesłanek jej stosowania. Projektowana zmiana przewiduje dodanie do katalogu art. 388 KC przesłanki braku dostatecznego rozeznania, spowodowanego brakiem wiedzy niezbędnej do rozważenia celowości oraz skutków proponowanej umowy. Proponowana zmiana nie zwalnia jednak w całości z obowiązku wstępnego rozeznania co do przedmiotu umowy.
Przyczyny zmian
Przyczyną rozszerzenia przesłanek instytucji wyzysku są pojawiające się w ostatnich latach praktyki rynkowe, które opierają się na zawieraniu umów o skutkach podobnych do wyzysku, jednak w rzeczywistości niewpasowujące się w ramy tej instytucji. Najczęściej występujące w praktyce sytuacje dotyczą procederu nakłaniania osób starszych przy wykorzystaniu metod marketingowych do nabywania rzeczy ruchomych po zawyżonych cenach. Równie nierzadką praktyką są również tzw. przywłaszczenia na zabezpieczenie, czyli zawieranie umów pożyczki, gdzie zabezpieczeniem niskiej sumy jest przeniesienie własności nieruchomości o wielokrotnie wyższej wartości, zawierania umów o tzw. pożyczki chwilowe, z których korzystają nierzadko klienci przymuszeni przez trudną sytuację finansową do skorzystania z oferty instytucji parabankowych.
Dodanie przesłanki „braku dostatecznego rozeznania”
Jak już wskazano wyżej, Projekt w swoich założeniach zakłada rozszerzenie katalogu przesłanek instytucji wyzysku o brak dostatecznego rozeznania. Przesłanka ta zostaje natomiast spełniona w sytuacji, gdy wyzyskujący ma świadomość, że strona „słabsza” nie ma wiedzy, która jest wymagana do oceny sytuacji prawnej po zawarciu danej umowy, a wyzyskujący jest tego świadomy oraz wykorzystuje niekorzystne położenie wyzyskanego dla osiągnięcia korzyści dla siebie lub osoby trzeciej. Nie będzie to jednak stanowiło jednoznacznie o możliwości skorzystania z instytucji wyzysku. Konieczne będzie wykazanie przez wyzyskanego dowodów co do jego „braku dostatecznego rozeznania” oraz świadomości kontrahenta o niewspółmierności świadczeń. W ocenie Projektodawcy poszerzenie przesłanek stosowania instytucji wyzysku ma wzmocnić pozycję wyzyskanego w obrocie gospodarczym. Ponadto proponowane zmiany umożliwią „słabszej stronie” podjęcie decyzji wyboru roszczenia między zmniejszeniem swojego świadczenia bądź zwiększeniem jej należnego, a żądaniem unieważnienia umowy.
Wydłużenie terminu przedawnienia
Obecnie obowiązuje dwuletni termin na wystąpienie z żądaniem o ukształtowanie przez sąd treści stosunku prawnego lub unieważnienie umowy. Projektodawca proponuje jednak wydłużenie terminu, który według założeń ma dać realną szansę na zgłoszenie żądań przez wyzyskanego. Jak wynika z uzasadnienia Projektu, termin ten ma odpowiadać ogólnym terminom z art. 118 KC, które przewidziane są dla przedawnienia roszczeń. Żądania wynikające z umowy zawartej między przedsiębiorcami będą wygasały po upływie trzech lat, zaś żądania wynikające z umowy zawartej z konsumentem po upływie sześciu lat.
Podsumowanie
Niewątpliwie planowane zmiany mogą ułatwić wyeliminowanie praktyk mających na celu jedynie przerwanie biegu przedawnienia, jak również zawierania umów analogicznych do wyzysku, lecz formalnie dotychczas nie mieszczących się w ramach stosowania tej instytucji. Jednocześnie proponuje się, aby znowelizowany art. 388 KC stosować do umów zawartych po dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej.
Nie są to jednak jedyne zmiany – Projektodawca dąży do wyłączenia wymaganej formy aktu notarialnego w przypadku gruntów rolnych, mających wchodzić w skład rolniczej spółdzielni produkcyjnej, a także zamierza uregulować kwestie odpowiedzialności pełnoletnich dzieci najemców za zobowiązania rodziców wynikające z tytułu umów najmu.
Projekt przewiduje 6-miesięczny termin vacatio legis, który umożliwi zapoznanie się z nowymi przepisami oraz przygotowanie do wprowadzonych w życie zmian.
Autorką wpisu jest radca prawny Maria Czaińska oraz Oliwia Leszczyńska z Kancelarii RKKW.
