Życie w zmieniającej się rzeczywistości prawnej, to codzienność pełnomocnika procesowego i każdej osoby, która na bieżąco ma do czynienia z procedurą cywilną. Coraz trudniej jest jednak znaleźć czas na czytanie i przyswajanie nowych, aktualizowanych, uchylanych i przywracanych przepisów KPC. W najnowszej nowelizacji są jednak zmiany, których nie można przegapić. O nich będzie ten wpis.
Od 8 września obowiązują przepisy ustawy nowelizującej KPC. Jest to 12 nowelizacja KPC w tym roku. Słowo nowelizacja, szczególnie w odniesieniu do przepisów KPC, robi jednak coraz mniejsze wrażenie. W samym 2015 r. było ich łącznie 18, a w całym kodeksie trudno znaleźć przepisy , które od początku jego obowiązywania nie zmieniły się chociaż raz.
Za nowymi przepisami w KPC trudno jest nadążyć. Dodatkową trudność sprawia to, że prowadząc sprawy wszczynane w różnych latach trzeba pamiętać, które brzmienie przepisów będzie miało w nich zastosowanie. W tym gąszczu regulacji najważniejszą umiejętnością jest dostrzeżenie wszystkich tych zmian, które wpływają na codzienną praktykę prowadzenia spraw. Dopiero w dalszej kolejności możliwe jest śledzenie zmian pod kątem możliwości ich wykorzystania w interesie klienta. Z uwagi na ilość tych zmian ich znajomość może stanowić źródło do uzyskania przewagi w procesie. Może ona być również pomocna przy zaskarżaniu orzeczeń.
Zmiany, których nie można pominąć
Nowelizacja KPC, która weszła w życie 8 września 2016 r. przynosi kilka zmian, które wymuszają zmianę utrwalonej praktyki prowadzenia procesów. Dlatego warto omówić je w pierwszej kolejności. Nowelizacja przynosi więc następujące zmiany:
1) od 8 września 2016 r. profesjonalni pełnomocnicy mogą zaoszczędzić na potwierdzeniach nadania przesyłek. Zniknął bowiem wymóg załączania dowodu doręczenia dowodu wysłania przesyłki do pełnomocnika drugiej strony. Zamiast niego wprowadzony został natomiast wymóg zamieszczenia w treści pisma oświadczenia o doręczeniu pisma drugiej stronie lub jego nadania do drugiej strony przesyłką poleconą (art. 132 § 1 KPC). Brak zamieszczenia tego oświadczenia skutkuje natomiast zwrotem pisma. Dlatego od 8 września lepiej nie poprzestawać na dotychczasowej praktyce załączania dowodów nadania przesyłek i wprowadzać do petitum pism oświadczenie o ich nadaniu do drugiej strony. Stosowanie literalne nowej wersji art. 132 KPC może bowiem prowadzić do tego, że samo załączenie dowodu nadania przesyłki do pełnomocnika drugiej strony nie uratuje nas przed zwrotem pisma przez sąd. Należy podkreślić, że zmiana ta dotyczy jedynie postępowań wszczętych po wejściu w życie ustawy nowelizującej, tj. po 8 września 2016 r.
Oświadczenie wymagane na podstawie art. 132 KPC może mieć np. treść: „Oświadczam, że niniejsze pismo zostało nadane przesyłką poleconą do pełnomocnika strony przeciwnej”.
2) w wielu sprawach warto rozważyć uzupełnienie wniosków, zawartych w pozwach i odpowiedziach na pozew złożonych po 8 września 2016 r. Zgodnie z nowymi przepisami sąd może wydać wyrok bez przeprowadzania rozprawy. Taki sposób rozpoznania sprawy może być korzystny dla strony, której zależy na szybkim uzyskaniu orzeczenia, a jej zasadność jej stanowiska jest widoczna na pierwszy rzut oka. W innych sprawach wydanie przez sąd wyroku bez przeprowadzania rozprawy może tworzyć dla strony ryzyko, którego zakres trudno będzie przewidzieć. Warto brać je pod uwagę i w miarę potrzeby mu przeciwdziałać. Najlepszym sposobem na to jest złożenie wniosku o przeprowadzenie rozprawy. Jeżeli wniosek ten będzie zawarty w pierwszym piśmie strony w sprawie, to sąd będzie nim związany (poza wypadkiem wyroku z uznania powództwa).
Wniosek o przeprowadzenie rozprawy może mieć postać: „Na podstawie art. 148(1) KPC wnoszę o rozpoznanie sprawy na rozprawie”.
3) decydując się na wnoszenie pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (przez Internet) trzeba pamiętać o podwyższonych wymaganiach z tym związanych.
– Po pierwsze jeżeli dokonało się takiego wyboru, to bez jego cofnięcia nie można skutecznie wnieść pisma procesowego tradycyjnie (zarówno pocztą, jak i poprzez jego złożenie na biurze podawczym sądu – por. art. 125 § 2 (2) KPC).
– Po drugie pisma wnoszone za pomocą Internetu muszą być zawsze prawidłowo opłacone. W innym przypadku są bezskuteczne i nie ma co liczyć nawet na wezwanie do uzupełnienia braków formalnych (art. 130 § 6 KPC).
– Po trzecie, gdy wnosi się pisma za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, to również w taki sposób się je otrzymuje (art. 131(1) KPC). Dlatego trzeba na bieżąco monitorować system, do którego mogą być one wprowadzane. Dodatkowo przy takim doręczeniu przesyłek istnieje ograniczona możliwość odkładania terminu, od którego pismo będzie uważane za doręczone, co umożliwia awizowanie przesyłki pocztowej.
Możliwość wnoszenia pism za pośrednictwem Internetu ma jednak zastosowanie tylko do spraw wszczętych po 8 września 2016 r. Poza tym jest ograniczona jedynie do tych sądów, które zapewnią obsługę techniczną systemu teleinformatycznego pośredniczącego we wnoszeniu i doręczaniu pism procesowych (o tym szerszej w kolejnym wpisie).
4) przy pozywaniu osoby fizycznej warto sprawdzać, czy nie prowadzi ona działalności gospodarczej. Od 8 września zasadą jest doręczanie, w sprawach wszczętych po tym terminie, pism procesowych dla przedsiębiorców wpisanych do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej na adres udostępniony w CEIDG, choćby nie był on adresem zamieszkania (art. 133 § 2a KPC). Wskazanie w pozwie przeciwko przedsiębiorcy tylko adresu zamieszkania może prowadzić do nieskutecznego doręczenia pozwu drugiej stronie. Jednocześnie można mieć wątpliwość, czy samo wskazanie adresu z CEIDG będzie wystarczające, gdy nie jest on adresem zamieszkania. Wymagania formalne pisma procesowego nie zostały bowiem przez ustawodawcę zmienione i nadal w pierwsze pismo w sprawie powinno zawierać adresy zamieszkania (art. 126 § 2 pkt 1) KPC.
Zmiany, o których warto pamiętać
Oprócz zmian, których nie można nie znać najnowsza nowelizacja KPC zawiera szereg nowości, które mogą być pomocne przy dokonywaniu czynności w procesie cywilnym. Wskazując jedynie na najważniejsze z nich warto wymienić następujące:
1) jedną z najbardziej wartościowych zmian KPC jest umożliwienie sądowi wzywania stron, świadków i biegłych na rozprawy i posiedzenia w taki sposób, który uzna za najbardziej celowy (art. 149 (1) KPC). Tę zmianę może z korzyścią wykorzystać w przypadku gdy chce się przyśpieszyć rozpoznanie sprawy, jak również wówczas gdy nie zna się adresów świadka, a jedynie jego adres e-mail lub numer telefonu. W każdym z tych przypadków warto podawać wszystkie znane sobie dane do kontaktu ze stroną oraz świadkami. Adresy e-mail, telefony i faksy warto wskazywać nie tylko w odniesieniu do strony, którą się reprezentuje, ale również przy przeciwniku. Może to być szczególnie pomocne, gdy istnieje ryzyko, że będzie on starał się przedłużać postępowanie. Ustawodawca dopuścił jednak zastosowanie tych przepisów jedynie do spraw wszczętych po wejściu w życie ustawy nowelizującej.
2) zmiany KPC, które weszły w życie 8 września 2016 r. przynoszą jeszcze jedno rozwiązanie umożliwiające zwalczanie obstrukcji procesowej. Na ich podstawie złożenie wniosku o wyłączenie sędziego nie ogranicza sądowi możliwości prowadzenia postępowania. Do czasu rozpoznania wniosku sędzia, którego on dotyczy, może wykonywać wszelkie czynności poza wydaniem rozstrzygnięcia kończące postępowanie. Dlatego bezzasadny wniosek o wyłączenie sędziego złożony przed przesłuchaniem świadków lub w trakcie międzyinstancyjnego nie wywrze już skutków, które dotychczas były często wykorzystywane w celu obstrukcji procesu. Podobnie jak poprzednio zmiana ta dotyczy jedynie spraw wszczętych po 8 września 2016 r.
3) nowelizacja KPC legalizuje natomiast nową podstawę zawieszenia postępowania, która w pewnym zakresie była już stosowana w praktyce bez jednoznacznej podstawy prawnej. Sądy mogą obecnie (w stosunku do wszystkich spraw) zawieszać postępowania do czasu rozpoznania sprawy toczącej się przed Trybunałem Konstytucyjnym lub Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Jeżeli chcemy, aby prowadzona sprawa nie była rozpoznawana przez długi czas, to należy wskazać sądowi, że jej rozstrzygnięcie jest zależne od wyniku postępowania prowadzonego przed TK lub TSUE.
4) wprowadzony do kodeksu art. 319 (1) KPC przynosi zmianę, która może mieć istotne znaczenie dla niektórych uczestników obrotu, jak również w przypadku wystąpienia znaczącego spadku siły nabywczej złotego. Na podstawie tego przepisu wyrok zasądzający świadczenie w walucie obcej, wydany w sprawie wszczętej po wejściu w życie ustawy nowelizującej, powinien zawierać zastrzeżenie spełnienia świadczenia tylko w tej walucie, jeżeli ma ono podstawę w czynności prawnej, ustawie lub orzeczeniu sądowym, będącym źródłem zobowiązania do zapłaty. W przypadku gdy jest to w interesie klienta warto wnieść o zawarcie w wyroku takiego zastrzeżenia i wskazać jego podstawy, niezależnie od istnienia obowiązku jego wpisania przez sąd z urzędu.
5) ostatnią zmianą normatywną dotyczącą procesu, która jest warta wskazania, jest szerokie dopuszczenie środków dowodowych opartych na nowych technologiach. Co prawda w tym zakresie nowelizacja jedynie dogania praktykę, która już przyjęła się w prowadzeniu postępowań, ale i tak zmiana ta oficjalnie dotyczy jedynie spraw zainicjowanych po 8 września 2016 r. Nowelizacja jest dokonywana przez przyjęcie szerokiej formuły innych dowodów w art. 308 KPC oraz stosowanie przepisów o dowodzie z dokumentów do wszelkich dokumentów, które zawierają tekst umożliwiający ustalenie ich wystawców.
Opisane wyżej zmiany wskazują, że nowelizacji KPC z 8 września 2016 r. warto poświęcić trochę czasu i jak najszybciej zacząć uwzględniać w praktyce przynajmniej podstawowe zmiany z niej wynikające. Są one bowiem zbyt szerokie, by można było je pominąć. Dodatkowo szereg rozwiązań w nich wprowadzonych wydaje się rozsądnych i może pozostać w KPC na lata. Trzeba mieć jednak na uwadze, że większość opisanych zmian obowiązuje w stosunku do spraw wszczętych po wejściu w życie ustawy.
Treść ustawy nowelizującej dostępna jest pod tym linkiem.
Niniejszy wpis rozpoczyna serię trzech wpisów dotyczących nowelizacji KPC. W najbliższym czasie zostaną opublikowane dwa kolejne, w których opiszemy planowaną informatyzację postępowania cywilnego, a także liczne i dość znaczące zmiany w postępowaniu egzekucyjnym.
Autorem wpisu jest radca prawny Piotr Frelak.
