W ostatnich dekadach jednym z przejawów boomu inwestycyjnego, który nastąpił po wejściu Polski do Unii Europejskiej była budowa nowych i rozbudowa istniejących portów lotniczych. Niestety niewątpliwie istotna dla dobra ogółu budowa lotnisk nie pozostaje bez negatywnych skutków dla okolicznych mieszkańców, właścicieli okolicznych nieruchomości, nierzadko skuszonych relatywnie niską ceną działki w stosunku do lokalizacji. Immisje, w tym hałas wydawany przez silniki odrzutowców, realnie wpływają na komfort mieszkania na pobliskich terenach, co powoduje niższą wartość nieruchomości położonych w sąsiedztwie portu lotniczego.
Czym jest obszar ograniczonego użytkowania?
W celu prawnej regulacji kwestii nadmiernego hałasu ustawodawca w art. 135 POŚ[1] przewidział instytucję obszaru ograniczonego użytkowania (,,Obszar”). Na takim obszarze standardowe normy emisyjne mogą być przekraczane. Dotychczas ustanowiono 5 Obszarów ze względu na bliskość lotniska – w Katowicach, Krakowie, Warszawie (Lotnisko Chopina), Gdańsku i Poznaniu[2].
Odszkodowanie za ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości położonej na obszarze ograniczonego użytkowania.
Regulacje POŚ, a dokładnie art. 129 ust. 2 przewidują roszczenie odszkodowawcze dla właściciela, któremu ograniczono możliwość korzystania z nieruchomości. Ustawodawca wyraźnie podkreślił, że roszczenie obejmuje również szkodę powstałą w wyniku zmniejszenia wartości nieruchomości. W literaturze podkreśla się, że istnienie takiej instytucji jest konieczne. Ma to na celu rekompensatę ograniczenia prawa własności, które to ograniczenie jest legalne ze względu na cel wymieniony w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP[3]. Właściciele nieruchomości położonej na terenie Obszaru, powołując się na art. 129 ust. 2 POŚ wnosili o odszkodowanie ze względu na spadek wartości nieruchomości. Skala problemu, szczególnie w przypadku portów lotniczych, umiejscowionych blisko centrum miasta, jest niewątpliwie duża. Przykładowo, w przypadku lotniska Poznań-Ławica, do 2021 roku, wydano ponad 1700 wyroków zasądzających odszkodowanie, które opiewały łącznie na kwotę ponad 120 milionów złotych[4].
Poglądy orzecznictwa
W orzecznictwie nie podchodzono jednolicie do kwestii zasądzania odszkodowań. Dotychczas wykształciły się dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym o powstaniu szkody można mówić już w momencie wejścia w życie uchwały ustanawiającej Obszar. Sądy podkreślały, że zawężenie granic własności z powodu nadmiernych immisji, które w efekcie powoduje obniżenie własności nieruchomości powstaje zawsze już od momentu ustanowienia Obszaru[5]. Drugie stanowisko przyjmuje, że do wystąpienia szkody wymagane jest określenie konkretnych zakazów, nakazów lub zaleceń w akcie prawa miejscowego ustanawiającym Obszar, a szkoda odpowiada jedynie następstwom wprowadzenia owych normatywnych ograniczeń[6]. Warto dodać, że ograniczenia normatywne wymienione w akcie prawa miejscowego ustanawiającego Obszar związany z istnieniem lotniska, najczęściej nie dotykają w żaden sposób właścicieli nieruchomości mieszkalnych. Przykładowo, w uchwale ustanawiającej Obszar wokół Portu Lotniczego im. Lecha Wałęsy w Gdańsku, ograniczenia ustanowiono jedynie w zakresie zakazu lokalizacji obiektów użyteczności publicznej, np. szkół czy szpitali[7]. Także Sąd Najwyższy prezentował różne stanowiska w tym zakresie. Niewątpliwie przeważający był jednak pogląd, iż szkoda następuje już w momencie utworzenia Obszaru.
Uchwały Sądu Najwyższego III CZP 80/22 i 81/22
W kwietniu 2022 roku Sąd Najwyższy w odpowiedzi na pytania prawne Sądu Apelacyjnego w Poznaniu w przedmiocie odszkodowania za ustanowienie Obszaru wydał przełomowe uchwały. Uznał, że art. 129 ust. 2 POŚ powinien być wykładany w sposób ścisły – z jego literalnego brzmienia wynika, że właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości. Sąd podkreślił, że w piśmiennictwie przyjmuje się, iż odpowiedzialność odszkodowawcza wprowadzona przez POŚ ma charakter lex specialis wobec ogólnej odpowiedzialności odszkodowawczej wynikającej z kodeksu cywilnego, tak więc w myśl jednej z podstawowych dyrektyw wykładni – zakazu rozszerzającej interpretacji wyjątków, art. 129 ust. 2 podlega wykładni ścisłej. Ponadto przedmiotowa szkoda powstaje w wyniku legalnych działań państwa – nie jest spowodowana bezprawnym działaniem, nie ma więc możliwości powoływania się na wywodzoną z konstytucji zasadę pełnego odszkodowania. Tak więc według SN samo utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania nie powoduje automatycznie powstania szkody w myśl art. 129 ust. 2 POŚ. Szkoda powstaje dopiero w momencie dotknięcia właściciela nieruchomości ograniczeniami wymienionymi wprost w akcie prawa miejscowego ustanawiającym Obszar (co praktycznie się nie zdarza). Z tego też względu Sąd Najwyższy wskazał, że:
„1. Wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania z uwagi na niemożność zachowania standardów ochrony środowiska przed hałasem w związku z funkcjonowaniem lotniska (art. 135 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 1973 z późn. zm.) nie stanowi samodzielnej podstawy roszczenia odszkodowawczego z tytułu obniżenia wartości nieruchomości, określonego w art. 129 ust. 2 tej ustawy.
2. Za ograniczające sposób korzystania z nieruchomości w rozumieniu art. 129 ust. 2 ustawy mogą być uznane wyłącznie postanowienia aktu ustanawiającego obszar ograniczonego użytkowania określające nakazy, zakazy i zalecenia skierowane do właścicieli nieruchomości (art. 135 ust. 3a powyższej ustawy).”[8]
Podsumowanie
Uchwały SN w istotny sposób wpływają na możliwość uzyskiwania odszkodowań przez właścicieli nieruchomości. SN dokonał w istocie odwrócenia dominującej dotychczas linii orzeczniczej. Zaznaczyć trzeba, że uchwała wydana w składzie trzech sędziów SN (tzw. uchwała trójkowa) nie może być uważana za zasadę prawną w myśl art. 87 Ustawy o Sądzie Najwyższym[9], tak więc nie jest przesądzone, że tak ukształtowana linia orzecznicza SN zostanie utrzymana w przyszłości.
***
Autorem wpisu jest Augustyn Żurawski z Kancelarii RKKW.
[1] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2556).
[2] D. Rucińska, Obszary ograniczonego użytkowania – problematyczna sfera funkcjonowania portów lotniczych na przykładzie Portu Lotniczego Gdańsk im. Lecha Wałęsy, Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów SGH, Zeszyt Naukowy 166, Warszawa 2018, s. 129.
[3] M. Pchałek, Art. 129 [w:] M. Górski, M. Pchałek, W. Radecki, Prawo ochrony środowiska. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2019.
[4] https://codziennypoznan.pl/artykul/2022-06-14/koniec-odszkodowan-za-halas-na-lawicy-sad-najwyzszy-przyznal-racje-poznanskiemu-lotnisku/
[5] Wyrok SN z 15.12.2016 r., II CSK 151/16, LEX nr 2241380., Wyrok SN z 24.11.2016 r., II CSK 113/16, LEX nr 2177083.
[6] Wyrok SN z 20.04.2021 r., II CSKP 5/21, OSNC 2022, nr 2, poz. 17., Uchwała SN z 9.02.2017 r., III CZP 114/15, OSNC 2017, nr 10, poz. 110.
[7] Uchwała nr 203/XVIII/16 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 29 lutego 2016 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania wokół Portu Lotniczego im. Lecha Wałęsy w Gdańsku (Dz. Urz. Woj. Pomorskiego z 2016 r., poz, 1093).
[8] Uchwała SN z 7.04.2022 r., III CZP 80/22, OSNC 2022, nr 11, poz. 106; Uchwała SN z 29.04.2022 r., III CZP 81/22, LEX nr 3340113.
[9] Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1904 z późn. zm.).
