Sąd Najwyższy o zasadach reprezentacji

Autorami wpisu są Piotr Letolc i Barbara Kwaśnicka.

W wyroku z dnia 7.9.2018 r. (III CZP 42/18, Legalis) Sąd Najwyższy uznał, że art. 210 § 1 KSH ma zastosowanie także w sytuacji gdy dokonywana jest zmiana umowy spółki komandytowej w której komandytariuszami są spółka z o.o. i jej członek zarządu.

Stan faktyczny

X pełnił funkcję członka zarządu spółki ABC spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, będącej komplementariuszem spółki osobowej ABC spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa (dalej jako: „Spółka”). Jednocześnie X był komandytariuszem Spółki.

Spółka wystąpiła o wpis w rejestrze przedsiębiorców zmiany umowy spółki. Załącznikiem do wniosku był protokół notarialny z zebrania wspólników z dnia 21.4.2017 r. zawierający uchwałę w przedmiocie zmiany umowy Spółki oraz uchwałę w przedmiocie przyjęcia tekstu jednolitego umowy Spółki. Protokół wskazywał, że w imieniu komplementariusza Spółki działała Y – pełnomocnik ustanowiony w trybie art. 210 § 1 KSH uchwałą wspólników ABC spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Sąd Rejonowy w Łodzi dnia 14.8.2017 r. wydał postanowienie o odmowie wpisu zmian umowy Spółki w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego argumentując, że pełnomocnik Y działała z przekroczeniem zakresu swojego umocowania do działania na rzecz komplementariusza. Zdaniem Sądu zmiana umowy spółki osobowej, w której status wspólnika przysługuje spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz członkowi zarządu tej spółki nie jest objęta hipotezą art. 210 § 1 KSH. Sąd wskazał, że szczególne wymagania związane ze sposobem reprezentacji spółki z o.o. wskazane w art. 210 § 1 KSH mają zastosowanie jedynie w przypadku zawarcia umowy spółki osobowej, nie zaś przy jej zmianie. Sąd w uzasadnieniu postanowienia argumentował, że umowa spółki komandytowej do czasu wpisu spółki w rejestrze przedsiębiorców ma charakter obligacyjny. Od momentu wpisu spółki do rejestru przedsiębiorców mamy do czynienia z umową spółki, która wyznacza ustrój i ramy funkcjonowania spółki. W związku z tym zmiany umowy spółki osobowej do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego następują w stosunku do spółki w formie uchwały. Zmiana umowy spółki komandytowej nie jest zatem objęta koniecznością stosowania art. 210 § 1 KSH, nawet jeśli wspólnikami w tej spółce są spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i członek jej zarządu.

Sąd Okręgowy w Łodzi, rozpoznając apelację wnioskodawcy, powziął wątpliwości co do rozstrzygnięcia Sądu I Instancji. Zdaniem Sądu Okręgowego możliwe jest przyjęcie stanowiska, które wyraził Sąd Rejonowy w Łodzi, nie odrzucił on jednak stanowiska mówiącego, że do zmiany umowy spółki dochodzi w podobny sposób jak w przypadku zmiany umów prawa cywilnego. W związku z powyższym Sąd II instancji skierował zapytanie prawne do Sądu Najwyższego.

Sąd Najwyższy w uchwale wyraził stanowisko, że rozumowanie Sądu I instancji nie było prawidłowe, ponieważ zmiana umowy spółki osobowej nie jest czynnością prawną spółki. Taka zmiana wymaga zgody wszystkich wspólników spółki, czyli w tym przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz jej członka zarządu. Celem art. 210 § 1 KSH jest ochrona interesów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na wypadek konfliktu interesów, jaki mógłby powstać w przypadku członka zarządu zawierającego umowę niejako „z samym sobą”. Z uwagi na to Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 210 § 1 KSH ma w przedmiotowej sprawie zastosowanie. Wyrażenie bowiem „w umowie między spółką a członkiem zarządu” nie oznacza tylko samego zawarcia umowy, ale także wszelkie czynności prawne z nią związane i akty wiedzy powiązane z nią merytorycznie.

Komentarz

Art. 210 § 1 KSH stanowi wyjątek od ogólnych zasad reprezentacji obowiązujących w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Wskazuje on, że w przypadku zawierania umowy między spółką z ograniczoną odpowiedzialnością a członkiem jej zarządu lub w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Ponieważ regulacja art. 210 § 1 KSH nie odnosi się do rodzajów zawieranych umów, należy zatem uznać, że chodzi o jakąkolwiek umowę, również niezwiązaną z wykonywaniem funkcji członka zarządu[1]. Celem omawianego przepisu jest przede wszystkim ochrona interesów spółki. Dzięki bowiem zastosowaniu art. 210 § 1 KSH spółka ma możliwość uniknięcia ewentualnej kolizji interesów[2]. Nie jest przy tym wymagane, aby konflikt ten faktycznie istniał, wystarczy jedynie prawdopodobieństwo pojawienia się go.

Zagadnienie prawne w przedmiotowej sprawie powstało w wyniku uznania przez Sąd I instancji, że głosowanie nad zmianą umowy spółki, jako że nie stanowi umowy bądź jej zmiany, nie jest objęte hipotezą art. 210 § 1 KSH i działanie pełnomocnika ustanowionego w tym trybie jest działaniem przekraczającym zakres umocowania. Nie sposób jednak zgodzić się z takim stanowiskiem Sądu Rejonowego, bowiem . Zmiana umowy spółki osobowej nie jest bowiem czynnością prawną spółki, a wyrażeniem oświadczeń woli przez wszystkich wspólników za pomocą uchwały. Oznacza to konieczność występowania obok siebie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz członka jej zarządu jako wspólników spółki osobowej. Oświadczenia woli tych wspólników tworzą jedną czynność prawną. Przyjęcie – za Sądem Rejonowym – że art. 210 § 1 KSH ma zastosowanie wyłącznie w przypadku zawierania umów, nie natomiast do ich zmian czy rozwiązania, mogłoby prowadzić do wytyczenia prostej drogi do omijania prawa – członek zarządu mógłby zawrzeć z pełnomocnikiem ustanowionym na podstawie art. 210 § 1 KSH umowę spółki osobowej, a następnie – korzystając z faktu, że nie musi już stosować się do regulacji przewidzianej w art. 210 § 1 KSH – zmienić samodzielnie umowę spółki osobowej w taki sposób, że mogłaby ona być niekorzystna dla spółki. Taka wykładnia z pewnością nie służy realizacji celów dla jakich wprowadzono art. 210 § 1 KSH do porządku prawnego. Uchwała wspólników w sprawie zmiany umowy spółki osobowej jest w istocie umową, której przedmiotem jest zmiana umowy. W związku z tym należy zgodzić się z argumentacją Sądu Najwyższego, wedle której wszelkie czynności prawne związane ze zmianą umowy jakiegokolwiek rodzaju wymagają ustanowienia w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością pełnomocnika bądź reprezentacji zarządu przez radę nadzorczą.

Należy całkowicie zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w przedmiotowej uchwale, bowiem zmiana umowy spółki komandytowej, w której komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, a komandytariuszem członek zarządu spółki będącej komplementariuszem, niewątpliwie jest zmianą umowy, zatem do tej czynności wymagane jest ustanowienie uchwałą zgromadzenia wspólników pełnomocnika lub rady nadzorczej do reprezentowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Omówione zagadnienie prawne ma duże znaczenie dla praktyki i pomoże ujednolicić linię orzeczniczą Sądów, które do tej pory, nawet w ramach jednego Sądu, orzekały w odmienny sposób.

[1] Tak A. Kidyba, [w]: Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych. Warszawa 2019, komentarz do art. 210 KSH, LEX.

[2] A. Opalski, [w]: Kodeks spółek handlowych. Tom IIA. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz. Art. 151-226., Warszawa 2018, komentarz do art. 210 KSH, Legalis.