Sądowa restrukturyzacja przedsiębiorstw

Wyodrębnienie z prawa upadłościowego przepisów dotyczących restrukturyzacji przedsiębiorstw nastąpiło w 2015 roku wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 15.5.2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2020 r. poz. 814) (dalej jako: „Prawo restrukturyzacyjne”, „PrRestr”, „Ustawa”). Przepisy Prawa restrukturyzacyjnego regulują zawieranie układu przez dłużnika z wierzycielami, a także przeprowadzanie działań sanacyjnych.

Podmioty objęte Ustawą

Ustawa ma zastosowanie do (i) przedsiębiorców w rozumieniu Kodeksu cywilnego, tj.: osób fizycznych, osób prawnych, jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, lecz posiadających zdolność prawną; prowadzących we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową, (ii) spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych nieprowadzących działalności gospodarczej, (iii) wspólników spółki jawnej, (iv) wspólników spółki partnerskiej, a także do (v) komplementariuszy spółki komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej.

Uczestnicy postępowania

Uczestnikami postępowania restrukturyzacyjnego są dłużnik oraz wierzyciel osobisty dłużnika – tj. zarówno wierzyciel, któremu przysługuje wierzytelność bezsporna, jak i wierzyciel, któremu przysługuje uprawdopodobniona wierzytelność sporna, jeżeli został dopuszczony do udziału w sprawie. Procedury określone w Ustawie dotyczą wyłącznie dłużników niewypłacalnych lub zagrożonych niewypłacalnością oraz mają na celu uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika. Z dłużnikiem niewypłacalnym mamy do czynienia, gdy (i) opóźnienie dłużnika w wykonywaniu wymagalnych zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące lub gdy (ii) zobowiązania pieniężne przekraczają wartość majątku dłużnika, a stan ten utrzymuje się ponad 24 miesiące.

Rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych

W Ustawie wyszczególniono 4 rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych:

1. postępowanie o zatwierdzenie układu;
2. przyspieszone postępowanie układowe;
3. postępowanie układowe;
4. postępowanie sanacyjne.

Fundament postępowania restrukturyzacyjnego stanowi plan restrukturyzacyjny, sporządzony w oparciu o wiarygodne informacje oraz zawierający realne założenia. Sporządzenie planu, obejmującego elementy określone w Ustawie, jest obligatoryjne. Sąd może odmówić otwarcia postępowania, w wyniku którego doszłoby do pokrzywdzenia wierzycieli, lub jeżeli nie została uprawdopodobniona zdolność dłużnika do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu, jeżeli obowiązek ten przewidziany jest przepisami PrRestr.

Układ

Dłużnik zobowiązany jest przedstawić propozycje układowe, stanowiące propozycję restrukturyzacji zobowiązań, będące jednocześnie elementem planu restrukturyzacyjnego. Propozycje układowe mogą również złożyć: rada wierzycieli, nadzorca sądowy, zarządca lub co do zasady wierzyciele, o ile posiadają łącznie więcej niż 30% sumy wierzytelności. Wspomniana restrukturyzacja zobowiązań może polegać m.in. na odroczeniu terminu płatności, rozłożeniu spłaty na raty, zmniejszeniu ich wysokości, konwersji na udziały/akcje lub na zaspokojeniu wierzycieli w wyniku likwidacji majątku dłużnika. W praktyce najczęściej łączy się kilka z wyżej wymienionych metod jednocześnie. Należy mieć na uwadze, iż dopuszczalne jest zastosowanie odmiennych sposobów restrukturyzacji, dopóki są one zgodne z obowiązującym prawem.

Układ przyjmuje zgromadzenie wierzycieli zwołane przez sędziego-komisarza, a następnie zatwierdza go sąd. Wiąże on wierzycieli, których wierzytelności zostały objęte układem. Zmiana warunków układu jest możliwa w przypadku, gdy po jego zatwierdzeniu nastąpiła wyraźna zmiana w wysokości dochodu przedsiębiorstwa dłużnika. Modyfikacje układu mogą zatem nastąpić kilkakrotnie, jeżeli wystąpią ku temu przesłanki. Układ może również ulec wygaśnięciu z mocy prawa, jeżeli zostanie ogłoszona upadłość dłużnika lub nastąpi oddalenie wniosku o ogłoszenie jego upadłości w trakcie wykonywania układu.

Propozycje układowe mogą również dotyczyć tylko niektórych zobowiązań, mających istotne znaczenie z perspektywy prowadzonego przez dłużnika przedsiębiorstwa. Z takiego rozwiązania mogą przykładowo skorzystać dłużnicy współpracujący z wieloma kontrahentami, a posiadający kilku znaczących wierzycieli, z którymi zawarcie układu pozytywnie wpłynęłoby na dalsze prosperowanie przedsiębiorstwa dłużnika.

1. Postępowanie o zatwierdzenie układu

Postępowanie to zostało wprowadzone z myślą o dłużnikach, którzy mogą dojść do porozumienia ze swoimi wierzycielami bez udziału sądu. Dłużnik zobowiązany jest zawrzeć umowę cywilnoprawną z wybranym doradcą restrukturyzacyjnym, tzw. nadzorcą układu. Taka osoba jedynie nadzoruje czynności dłużnika w postępowaniu o zatwierdzenie układu, nie ograniczając przy tym dłużnika w zarządzie majątkiem, aż do momentu zatwierdzenia układu. Nadzorca układowy ma za zadanie wesprzeć dłużnika w przeprowadzeniu restrukturyzacji. Warto podkreślić, że w postępowaniu o zatwierdzenie układu dłużnik nie jest chroniony przed wszczęciem wobec niego postępowania egzekucyjnego.

Następnie dłużnik dokonuje ustalenia dnia układowego, przypadającego nie wcześniej niż trzy miesiące i nie później niż dzień przed dniem złożenia wniosku o zatwierdzenie układu. Według stanu z dnia układowego określane są uprawnienia wierzycieli do głosowania nad układem oraz skutki układu. Kolejnym obowiązkiem dłużnika jest przeprowadzenie głosowania wśród wierzycieli uprawnionych do głosowania. Następnie dłużnik składa wniosek do sądu o zatwierdzenie układu.

2. Przyspieszone postępowanie układowe

Celem przyspieszonego postępowania układowego jest usprawnienie przebiegu postępowania bez konieczności wyznaczania rozprawy. Sąd bada jedynie dokumenty dołączone do wniosku, nie opiera się zaś na innych źródłach dowodowych, takich jak np. zeznania świadków. Przyspieszone postępowanie polecane jest szczególnie dłużnikom, którym grożą postępowania egzekucyjne. Ustawa przewiduje ich zawieszenie z mocy prawa po otwarciu postępowania.

W przyspieszonym postępowaniu układowym sąd powołuje nadzorcę sądowego. Obowiązkiem nadzorcy jest sporządzenie planu restrukturyzacyjnego oraz spisu wierzytelności. Plan przygotowywany jest natomiast na podstawie propozycji dłużnika.

Zgodnie z ustawą sąd ma tydzień na rozpoznanie wniosku o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego. Należy mieć jednak na uwadze, iż jest to termin jedynie instrukcyjny, co oznacza, że sąd może odnieść się do wniosku po upływie ww. terminu.

Z dniem otwarcia postępowania przyspieszonego mienie służące dłużnikowi do prowadzenia przedsiębiorstwa oraz mienie należące do niego, stają się tzw. masą układową, która co do zasady ma zostać przeznaczona na rzecz wierzycieli zgodnie z zasadami ustalonymi w układzie.

Po otwarciu postępowania dłużnik ma obowiązek przekazać sędziemu-komisarzowi oraz nadzorcy sądowemu wszelkie dokumenty związane z prowadzoną działalnością, a także udzielić niezbędnych wyjaśnień.

3. Postępowanie układowe

Wniosek o otwarcie postępowania układowego powinien obejmować uprawdopodobnienie zdolności bieżącego zaspokajania kosztów postępowania układowego, a także nowopowstałych zobowiązań. Podobnie jak w przypadku przyspieszonego postępowania układowego, sąd może wyznaczyć tymczasowego nadzorcę sądowego. W postępowaniu układowym nadzorca sądowy również sporządza i przedkłada plan restrukturyzacyjny oraz spis wierzytelności.

Postępowanie o zatwierdzenie układu oraz przyspieszone postępowanie układowe mogą być prowadzone, jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Z kolei postępowanie układowe przeprowadza się, gdy próg ten zostanie przekroczony. Dlatego też postępowanie układowe będzie dotyczyć dłużników, którzy nie kwalifikują się do przeprowadzenia dwóch wyżej wskazanych postępowań.

4. Postępowanie sanacyjne

Postępowanie sanacyjne stanowi alternatywę dla dłużników, którzy z różnych powodów nie będą w stanie zawrzeć układów ze swoimi wierzycielami bez, lub z minimalnym udziałem sądu. Sanatio po łacinie oznacza uzdrowienie, a zatem omawiane postępowanie oprócz zawarcia układu, ma prowadzić m.in. do wprowadzenia zmian w strukturze zatrudnienia w przedsiębiorstwie, a także w zobowiązaniach umownych dłużnika. Postępowanie to może wszcząć dłużnik, a ponadto kurator osoby prawnej, a nawet wierzyciel osobisty dłużnika. Plan restrukturyzacyjny w przypadku tego postępowania składany jest sędziemu-komisarzowi przez zarządcę w porozumieniu z dłużnikiem.

O składzie majątku dłużnika, tzw. masy sanacyjnej, decyduje zarządca, posiadający uprawnienia doradcy restrukturyzacyjnego, który sprawuje zarząd masą sanacyjną. Po otwarciu postępowania sanacyjnego, zarządca przejmuje od dłużnika cały jego majątek, a także podobnie jak w przypadku postępowania układowego, zostaje mu przekazana dokumentacja związana z prowadzoną działalnością, w tym księgi rachunkowe, inne ewidencje oraz korespondencja. Powołanie zarządcy zapewnia zabezpieczenie majątku dłużnika, a przy tym chroni interesy jego wierzycieli, kontrahentów, a także pracowników. Wraz z zakończeniem postępowania sanacyjnego dłużnik znów może zarządzać swoim majątkiem. Kompetencje zarządcy mogą ulec uszczupleniu, w sytuacji, gdy sąd zezwoli dłużnikowi na wykonywanie zarządu nad całością lub częścią przedsiębiorstwa w zakresie nieprzekraczającym zwykłego zarządu.

Zarówno w przypadku postępowania sanacyjnego, jak i postępowania układowego, dłużnik ma obowiązek uprawdopodobnić swoją zdolność do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu. W zakresie obu tych postępowań, sąd może zabezpieczyć majątek dłużnika poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego.

Istotne różnice pomiędzy postępowaniami

Prawo restrukturyzacyjne spełnia funkcję profilaktyczną, a tym samym zapewnia płynność finansową przedsiębiorstw. Wprowadzenie Ustawą czterech rodzajów postępowań ma zapewnić dłużnikom przeprowadzenie skutecznej, odpowiednio dostosowanej do nich restrukturyzacji.

Co do zasady w przypadku postępowań układowych, dłużnik ma prawo dokonywać czynności zwykłego zarządu. Z kolei w postępowaniu sanacyjnym dłużnik pozbawiony jest możliwości sprawowania zarządu. Natomiast w określonych przypadkach, w przyspieszonym postępowaniu układowym oraz zwykłym postępowaniu układowym, sąd ma prawo uchylić zarząd własny dłużnika i ustanowić zarządcę.

W postępowaniu układowym oraz postępowaniu sanacyjnym, uczestnicy postępowania mogą złożyć sprzeciw co do umieszczenia wierzytelności w spisie wierzytelności, a dłużnik lub wierzyciel nieumieszczony w takim spisie może złożyć sprzeciw co do pominięcia wierzytelności. Takie uprawnienie wpływa na wydłużenie trwania postępowania, chociażby w porównaniu do przyspieszonego postepowania układowego.

Działania sanacyjne zmierzają do poprawy kondycji finansowej dłużnika, a ich głównym celem jest przywrócenie zdolności wykonywania zobowiązań przez dłużnika i zachowanie przedsiębiorstwa. W odróżnieniu od pozostałych postępowań, działania sanacyjne przewidują istotne zmiany w samej strukturze przedsiębiorstwa w celu poprawy jego dalszego funkcjonowania.