(Samodzielne) zwołanie walnego zgromadzenia przez akcjonariusza – teoria vs praktyka

Wprowadzając art. 399 § 3 KSH wskazywano, że wprowadzone rozwiązanie ma na celu ochronę akcjonariuszy większościowych przed nielojalnością ze strony członków zarządu, którzy mogą bronić się przed grożącym im odwołaniem (będącym przykładowo wynikiem zmiany kontroli nad spółką) odmawiając zwołania zgromadzenia żądanego przez większość kapitałową. Zaznaczono przy tym, że interesu większości akcjonariuszy nie zapewnia istniejące przed wejściem w życie Nowelizacji uprawnienie do żądania zwołania zgromadzenia, które przyznane jest mniejszości (art. 400 KSH). Stwierdzono bowiem, że w takim przypadku zarząd ma prawo odmowy zwołania zgromadzenia, co sprawia, iż konieczne jest wówczas wystąpienie przez akcjonariuszy o uzyskanie upoważnienia sądowego. Zważywszy, że zarząd może próbować przedłużać to postępowanie lub w inny sposób je utrudniać, a także, że członkowie rady nadzorczej również mogą nie być zainteresowani zwołaniem zgromadzenia, ustawodawca uznał, iż zasadne jest przyznanie większości kapitałowej prawa, które pozwoli jej samodzielnie zwoływać zgromadzenie spółki akcyjnej[2]. Przedmiotem niniejszego artykułu będzie analiza funkcjonowania omawianego prawa w praktyce oraz próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy  rzeczywiście zrealizowany został cel, w jakim prawo to zostało wprowadzone i czy chroni ono – w równym stopniu – akcjonariuszy wszystkich spółek akcyjnych, w tym w szczególności spółek publicznych.

Samodzielne zwoływanie nadzwyczajnych walnych zgromadzeń w spółkach niepublicznych

Zgodnie z art. 402 KSH ogłoszenie o zwołaniu zgromadzenia niepublicznych spółek akcyjnych następuje w drodze publikacji ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, a w przypadku gdy wszystkie akcje takiej spółki są imienne, walne zgromadzenie może zostać zwołane również poprzez wysłanie do akcjonariuszy zawiadomień listem poleconym lub przesyłką kurierską. Mając na względzie art. 399 § 3 KSH, zgodnie z którym: „Akcjonariusze reprezentujący co najmniej połowę kapitału zakładowego lub co najmniej połowę ogółu głosów w spółce mogą zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie. Akcjonariusze wyznaczają przewodniczącego tego zgromadzenia”, stwierdzić należy, że akcjonariusz spółki akcyjnej niepublicznej, chcąc samodzielnie zwołać zgromadzenie, powinien opublikować zawiadomienie o zgromadzeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, a jeżeli wszystkie akcje spółki są imienne mógłby zwołać zgromadzenie samodzielnie również za pomocą listów poleconych / przesyłek kurierskich wysłanych do akcjonariuszy. Oba ww. sposoby zwołania walnych zgromadzeń są możliwe do wykonania przez akcjonariuszy, co sprawia, że w przypadku niepublicznych spółek akcyjnych przyznane akcjonariuszom prawo do samodzielnego zwołania walnego zgromadzenia jest prawem skutecznym.

Samodzielne zwoływanie nadzwyczajnych walnych zgromadzeń w spółkach publicznych

Inaczej sytuacja wygląda natomiast w przypadku spółek publicznych, tj. takich, w których co najmniej jedna akcja jest zdematerializowana (art. 4 pkt 20 ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych, dalej jako „Ustawa o Ofercie”)[3]. Zgodnie z art. 402¹ § 1 KSH walne zgromadzenie takiej spółki zwołuje się: „przez ogłoszenie dokonywane na stronie internetowej spółki oraz w sposób określony dla przekazywania informacji bieżących zgodnie z przepisami o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych”. Do zwołania walnego zgromadzenia spółki publicznej niezbędna jest zatem publikacja ogłoszenia o zwołaniu zgromadzenia na stronie internetowej spółki oraz – zgodnie z art. 402 § 1 KSH w zw. z art. 56 Ustawy o Ofercie (w którym wskazany jest „sposób” określony dla przekazywania informacji bieżących) – przekazanie tej informacji w formie raportu bieżącego Komisji Nadzoru Finansowego, spółce prowadzącej dany rynek regulowany oraz do publicznej wiadomości. Akcjonariusz spółki akcyjnej publicznej chcąc samodzielnie zwołać zgromadzenie powinien zatem umieścić ogłoszenie o zwołaniu zgromadzenia na stronie internetowej spółki oraz przekazać je za pomocą odpowiednich systemów informatycznych. Tymczasem dostęp do strony internetowej spółki oraz systemów informatycznych ma jedynie zarząd spółki, ewentualnie osoby przez niego upoważnione, nie zaś akcjonariusze. W konsekwencji oznacza to, że uprawnienie większościowych akcjonariuszy do samodzielnego zwołania walnych zgromadzeń spółek publicznych może być niekiedy martwe – np. wówczas, gdy zarząd spółki odmówi akcjonariuszowi umieszczenia ogłoszenia o zwołaniu zgromadzenia na stronie internetowej spółki oraz w odpowiednich systemach informatycznych, akcjonariusz ten w rzeczywistości zgromadzenia samodzielnie zwołać nie może. Analogiczne trudności napotkać może również rada nadzorcza spółki publicznej, która – w świetle art. 399 § 2 KSH – jest uprawniona do zwołania zwyczajnego walnego zgromadzenia, jeżeli zarząd nie zwoła go w terminie określonym w dziale II KSH („Spółka akcyjna”) lub w statucie, oraz nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, jeżeli zwołanie go uzna za wskazane.

Problemy dotyczące zwoływania walnego zgromadzenia spółki publicznej obrazuje stan faktyczny, na tle którego zapadła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17.12.2010 r.[4]. W sprawie tej zarząd zaniechał dokonania ogłoszenia o zwołaniu nadzwyczajnego walnego zgromadzenia spółki przez akcjonariusza posiadającego ponad 50 % w ogólnej liczbie głosów. Sąd Najwyższy uznał, że zarząd, który otrzyma żądanie akcjonariuszy większościowych dotyczące publikacji ogłoszenia o zwołaniu zgromadzenia, nie może odmówić zamieszczenia ogłoszenia na stronie internetowej spółki oraz poprzez odpowiednie systemy informatyczne, albowiem to nie zarząd decyduje o jego zwołaniu, lecz uprawnieni akcjonariusze. Konsekwencją nieumieszczenia ogłoszenia o walnym zgromadzeniu jest jego niezwołanie. Wobec powyższego, Sąd Najwyższy uznał, że odmowa zamieszczenia przez zarząd spółki publicznej ogłoszenia o zwołanym przez akcjonariuszy zgromadzeniu oznacza w istocie niezwołanie takiego zgromadzenia, co zagrożone jest sankcją, o której mowa w art. 594 § 1 pkt 3 KSH, a zatem karą grzywny dla członków zarządu w wysokości do 20 000 zł. Należy jednakże zwrócić uwagę, że sankcja ta nie wydaje się zbyt dotkliwa, co może zachęcać do unikania zwoływania zgromadzeń przez członków zarządu, zwłaszcza gdy żądane zgromadzenie ma na celu zmianę władzy w spółce. Co więcej, nawet jeżeli zarząd zapłaci tę niezbyt wysoką grzywnę, uprawnienie akcjonariusza większościowego i tak pozostanie niezrealizowane (a zarząd, który w przeciwnym wypadku się ostanie, dalej będzie pobierał – nierzadko przewyższające ww. grzywnę – wynagrodzenie).

Jak wskazano na wstępie, na powyższe problemy nie napotykają większościowi akcjonariusze spółek akcyjnych niepublicznych, którzy realnie mogą samodzielnie zwołać zgromadzenie poprzez publikację ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, a jeżeli wszystkie akcje danej spółki są imienne, również poprzez wysłanie do akcjonariuszy zawiadomień listami poleconymi / przesyłkami kurierskimi. Taka sytuacja powoduje, że – poprzez usterkę legislacyjną – te same podmioty są w identycznych okolicznościach traktowane odmiennie: akcjonariusze większościowi spółek akcyjnych niepublicznych dysponują bowiem skutecznym instrumentem wykonywania prawa samodzielnego zwoływania walnego zgromadzenia, podczas gdy akcjonariusze większościowi spółek publicznych takiego skutecznego instrumentu nie posiadają. Powyższa sytuacja jest sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego, w tym z konstytucyjną zasadą równości.

Propozycje zmian

W piśmiennictwie pojawiają się głosy[5], iż powyższy problem można rozwiązać poprzez wprowadzenie do statutu spółki publicznej postanowień, które – w sytuacji, gdy akcjonariusze reprezentujący co najmniej połowę kapitału zakładowego lub co najmniej połowę ogółu głosów w spółce wykonają prawo do zwołania walnego zgromadzenia – będą zobowiązywały zarząd spółki do podjęcia odpowiednich czynności „wykonawczych” (technicznych), o których mowa w art. 402¹ § 1 KSH. Akcjonariusze, chcąc zwołać walne zgromadzenie, będą musieli wówczas poinformować spółkę o tym, że zwołują walne zgromadzenie w trybie art. 399 § 3 KSH, natomiast zarząd, działając na podstawie postanowień statutu, będzie zobowiązany niezwłocznie (w statucie można wskazać, iż nie później niż w ciągu 24 godzin od otrzymania ogłoszenia) opublikować ogłoszenie o zwołaniu walnego zgromadzenia w sposób określony w przepisach KSH (oczywiście warunkiem koniecznym do dokonania takiego ogłoszenia jest jego kompletność, zarówno w aspekcie formalnym, jak i materialnym). Wprowadzenie proponowanego postanowienia do statutu spółki (wraz ze szczegółowym określeniem obowiązków zarządu spółki łączących się z otrzymaniem takiego ogłoszenia od akcjonariusza oraz dookreśleniem skutków w razie niewykonania tych obowiązków) z całą pewnością może ułatwić – w razie niewykonania opisywanych obowiązków przez zarząd – pociągnięcie takich członków zarządu do odpowiedzialności wobec spółki na podstawie art. 483 KSH. Nie sposób jednak nie zauważyć, że rozwiązanie to w żadnym razie nie gwarantuje możliwości wykonania prawa samodzielnego zwołania walnego zgromadzenia przez akcjonariuszy spółki publicznej, gdyż zarząd spółki, pomimo grożącej mu sankcji, i tak może odmówić publikacji ogłoszenia o zwołaniu zgromadzenia na stronie internetowej oraz w sposób określony dla przekazywania informacji bieżących zgodnie z przepisami Ustawy o Ofercie, zwłaszcza zważywszy na fakt, że w praktyce trudno wykazać jest szkodę, którą poniosła spółka z tytułu braku publikacji ogłoszenia o zgromadzeniu, a która jest niezbędną przesłanką odpowiedzialności z art. 483 KSH.

Innym sposobem na zmianę istniejącego stanu rzeczy byłoby podniesienie górnej wysokości sankcji grożącej członkom zarządu za nieopublikowanie ogłoszenia o zwołaniu walnego zgromadzenia przez akcjonariuszy większościowych. Wysokość ww. sankcji określona jest w art. 594 § 1 pkt 3 KSH i aktualnie wynosi 20.000 zł, co w sposób zasadniczy odbiega od wartości sankcji występującej w obrocie dotyczącym spółek publicznych. Tytułem przykładu warto przywołać art. 96 ust. 6 oraz art. 96b Ustawy o Ofercie, w których górną granicą sankcji dla członka zarządu niewykonującego obowiązków, o których mowa w tych przepisach, jest kwota 100 000 zł. Podniesienie górnej granicy sankcji określonej w art. 594 § 1 pkt 3 KSH do wysokości sankcji występującej na gruncie Ustawy o Ofercie mogłoby przyczynić się do szerszego respektowania przez zarządy spółek publicznych prawa akcjonariuszy większościowych do samodzielnego zwoływania zgromadzenia tych spółek.

Warto również rozważyć rozwiązanie polegające na wprowadzeniu do KSH obowiązku publikacji przez spółkę – w trybie określonym w art. 402² § 1 KSH (tj. na stronie internetowej spółki oraz w sposób określony dla przekazywania informacji bieżących zgodnie z przepisami Ustawy o Ofercie) – otrzymanej informacji o zwołaniu nadzwyczajnego walnego zgromadzenia przez akcjonariusza reprezentującego co najmniej 50 % kapitału zakładowego lub co najmniej 50 % w ogólnej liczbie głosów. Powyższy obowiązek winien być skorelowany z obowiązkiem publikacji, nie później niż w terminie, o którym mowa w art. 402¹ § 2 KSH, tj. co najmniej 26 dni przed datą walnego zgromadzenia, informacji wymienionych w art. 402³ § 1 KSH (są to informacje związane z danym zgromadzeniem, m.in. informacja o ogólnej liczbie akcji w spółce i liczbie głosów z tych akcji w dniu ogłoszenia, a jeżeli akcje są różnych rodzajów – także o podziale akcji na poszczególne rodzaje i liczbie głosów z akcji poszczególnych rodzajów; dokumentacja, która ma być przedstawiona walnemu zgromadzeniu, projekty uchwał; formularze pozwalające na wykonywanie prawa głosu przez pełnomocnika lub drogą korespondencyjną, jeżeli nie są one wysyłane bezpośrednio do wszystkich akcjonariuszy). Równocześnie analogiczny obowiązek należałoby wprowadzić do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 19.2.2009 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych oraz warunków uznawania za równoważne informacji wymaganych przepisami prawa państwa niebędącego państwem członkowskim[6]. W przypadku naruszenia omawianego obowiązku przez członków zarządu, wprowadzone rozwiązanie skutkowałoby możliwością wydania przez Komisję Nadzoru Finansowego decyzji o wykluczeniu na czas określony lub bezterminowo, papierów wartościowych danej spółki z obrotu na rynku regulowanym albo nałożenia kary pieniężnej do wysokości 1.000.000 zł albo zastosowania obu tych sankcji łącznie (art. 96 Ustawy o Ofercie). Wydaje się, że proponowane rozwiązanie sprawiłoby, że członkowie zarządu świadomi sankcji, jaka wiąże się z niewypełnianiem obowiązków informacyjnych przez zarządzaną przez nich spółkę, chętniej wykonywaliby obowiązki związane z samodzielnym zwołaniem przez akcjonariuszy walnych zgromadzeń. Warto również zasygnalizować, że proponowana w tym miejscu regulacja została wprowadzona do § 6 ust. 8 Załącznika nr 3 Alternatywnego Systemu Obrotu – Informacje bieżące i okresowe przekazywane w alternatywnym systemie obrotu rynku NewConnect[7].

Można by również rozważyć rozwiązanie, w którym akcjonariusz spółki publicznej chcący samodzielnie zwołać zgromadzenie zwracałby się w tym celu bezpośrednio – tj. z pominięciem zarządu spółki – do Komisji Nadzoru Finansowego. Wydaje się, iż w świetle zadań nałożonych na Komisję Nadzoru Finansowego, w szczególności sprawowania nadzoru na rynkiem finansowym (por. art. 3 oraz 4 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym[8]) – takie rozwiązanie byłoby dopuszczalne. Dodatkowym ułatwieniem wprowadzenia takiego rozwiązania stanowi fakt, iż Urząd Komisji Nadzoru Finansowego zarządza systemem ESPI[9], przez który przekazywane jest m.in. ogłoszenie o zwołaniu walnego zgromadzenia spółki publicznej. Komisja Nadzoru Finansowego, po uprzedniej weryfikacji ograniczonej jedynie do tego, czy dany akcjonariusz spełnia przesłanki samodzielnego zwołania zgromadzenia (tj. czy posiada 50 % udziału w kapitale zakładowym lub 50 % ogólnej liczby głosów)[10], byłaby uprawniona do przekazania ogłoszenia o zwołaniu walnego zgromadzenia przez akcjonariusza większościowego. Postulowane rozwiązanie wymagałoby jednak wprowadzenia szeregu zmian, zarówno w KSH (tu m.in. należałoby wyłączyć obowiązek umieszczenia w takiej sytuacji ogłoszenia o zwołaniu zgromadzenia na stronie internetowej spółki oraz zmodyfikować regulację dotyczącą samodzielnego zwoływania przez akcjonariusza walnego zgromadzenia), jak również w innych ustawach, w tym regulujących uprawnienia Komisji Nadzoru Finansowego lub kompetencje Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Rozwiązanie to miałoby jednak tę zaletę, że o możliwości wykonania przez akcjonariuszy prawa do samodzielnego zwołania zgromadzenia nie decydowałby już zarząd (który nierzadko jest stroną sporu na linii akcjonariusz – zarząd), lecz niezależny podmiot trzeci. Dodatkowo plusem takiego rozwiązania byłoby urzeczywistnienie celu Nowelizacji, którym było zapewnienie możliwości zwoływania walnych zgromadzeń przez akcjonariuszy w sposób samodzielny, tj. bez konieczności zwracania się w tym celu do zarządu spółki czy do sądu rejestrowego. Wydaje się, iż powyższe rozwiązanie nie skutkowałoby tym, iż Komisja Nadzoru Finansowego poprzez opublikowanie ogłoszenia o zwołaniu walnego zgromadzenia de facto stawałaby „po stronie” większościowego akcjonariusza (np. w trakcie sporu korporacyjnego). Komisja byłaby bowiem tylko pośrednikiem przekazującym odpowiednie informacje, której funkcję w tym zakresie można przyrównać do funkcji Monitora Sądowego i Gospodarczego. Analogiczne rozwiązanie można by wprowadzić odnośnie uprawnienia do zwołania walnego zgromadzenia spółki publicznej przez radę nadzorczą. Rada nadzorcza również musiałaby jedynie wykazać Komisji, iż jest organem spółki oraz przedłożyć odpowiednią uchwałę wraz ze wszystkimi informacjami niezbędnymi do zwołania zgromadzenia.

Podsumowanie

Opisane powyżej propozycje zmian istniejącego stanu nie zamykają możliwości ustawodawczej ingerencji, a jedynie stanowią zwrócenie uwagi na istniejący problem, który wbrew pozorom pojawia się w praktyce i może prowadzić do uniemożliwienia wykonywania praw przysługujących akcjonariuszom (paradoksalnie) większościowym spółek publicznych. Warto jest zatem podjąć dyskusję na temat wypracowania skutecznego mechanizmu zwoływania walnych zgromadzeń przez akcjonariuszy spółek publicznych, jak również przez inne uprawnione organy (radę nadzorczą). Mam nadzieję, iż niniejsze opracowanie stanie się przyczynkiem do otwarcia takiej, jakże potrzebnej z punktu widzenia praktyki, dyskusji.

Jakiś czas temu wystąpiłem do Ministra Sprawiedliwości z propozycją zmiany obecnego stanu rzeczy. Otrzymałem rzeczową i starannie uzasadnioną odpowiedź (por. poniżej). Niestety nie wskazuje ona na szybką możliwość zmiany status quo, daje jednak pewną nadzieję na – bliżej nieokreśloną – przyszłość …

***

Tekst powstał we współpracy z Panią mec. Agnieszką Nalazek oraz Panią mec. Alicją Piskorz. Został opublikowany w Monitorze Prawa Handlowego (Wydawnictwo C.H. Beck) nr 3/2012.