Jak skutecznie dochodzić niezapłaconych należności?

Epidemia koronawirusa znacząco wpłynęła na sytuację ekonomiczną przedsiębiorców, utrudniając prowadzenie działalności gospodarczej. W związku z tym niektórzy kontrahenci zaprzestali terminowego realizowania swoich zobowiązań. Niezbędne może okazać się więc dochodzenie roszczeń na drodze sądowej, co pozwala na odzyskanie należności w sposób zgodny z prawem. Pozostaje jednak pytanie w jakim trybie i w jaki sposób najskuteczniej dochodzić roszczeń przed sądem?

Jak przygotować się do postępowania sądowego?

W postępowaniu sądowym kluczową kwestię odgrywają dowody (w szczególności z dokumentów), które potwierdzają, że dane roszczenie powodowi przysługuje (tak co do zasady, jak i wysokości). Należy zwrócić uwagę, że w postępowaniu gospodarczym (wprowadzonym ponownie do Kodeksu postępowania cywilnego[1] na mocy nowelizacji, która weszła w życie w dniu 7.11.2019 r.) przywrócono prekluzję dowodową, co w skrócie oznacza, że wszystkie kluczowe dowody powinny być przedłożone już na samym początku postępowania. Przedstawienie ich na dalszym etapie może być dokonane tylko w ściśle wskazanych przypadkach, a tym samym może powodować ich nieuwzględnienie przez sąd, czego konsekwencją może być nawet przegranie sprawy.

Pomimo, iż w okresie epidemii bezpośredni kontakt z prawnikiem może być utrudniony, konsultacja w sprawie złożenia pozwu w wielu kancelariach prowadzona jest również przez telefon lub w formie wideorozmowy, a dokumenty niezbędne do złożenia pozwu mogą być przesłane w wiadomości e-mail, w formie zdjęć lub skanów. Warto skorzystać z tych możliwości, aby nie dopuścić do przedawnienia roszczeń[2]. O terminach przedawnienia roszczeń można przeczytać naszym blogu we wpisach: Projektowane zmiany terminu przedawnienia roszczeń oraz Nowe terminy przedawnienia roszczeń.

Jakie tryby postępowania sądowego są stosowane w sprawach o zasądzenie należności pieniężnych?

Wybór trybu postępowania sądowego zależy od wysokości i rodzaju roszczeń jakie nam przysługują. W przypadku dochodzenia roszczeń pieniężnych istotne znaczenie mają postępowanie procesowe zwykłe oraz postępowania odrębne – w szczególności postępowanie gospodarcze (stosowane w sprawach między przedsiębiorcami), nakazowe, upominawcze i uproszczone oraz elektroniczne postępowanie upominawcze.

Jaki tryb postępowania najlepiej „sprawdzi się” w czasie pandemii?

Podczas stanu epidemii, gdy działalność sądów jest znacząco ograniczona, szczególnego znaczenia nabiera możliwość złożenia pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym (tzw. e-sąd). W tym trybie mogą być dochodzone wyłącznie roszczenia pieniężne, które stały się wymagalne w okresie trzech lat przed dniem wniesienia pozwu. W ramach tego postępowania powód wnosi pisma wyłącznie za pośrednictwem dedykowanego systemu teleinformatycznego, a pozwany – kiedy dokona wyboru wnoszenia pism procesowych za jego pośrednictwem. Co istotne, w pozwie powód wskazuje dowody na poparcie swoich twierdzeń, natomiast nie musi ich dołączać do pozwu. Jest to zatem znaczące uproszczenie. Sąd w tym postępowaniu wydaje nakaz zapłaty, a w przypadku braku podstaw do jego wydania – umarza postępowanie. Ten tryb postępowania pozwala w obecnej sytuacji na podjęcie najszybszych działań w celu dochodzenia roszczeń, a jego wszczęcie przerywa bieg przedawnienia.

Co z pozostałymi trybami dochodzenia roszczeń?

Podstawowym trybem dochodzenia roszczeń jest zwykłe postępowanie procesowe, przy czym w sporach pomiędzy przedsiębiorcami należy pamiętać o odrębnościach postępowania gospodarczego, które charakteryzuje się m.in. większym formalizmem i wspomnianą już prekluzją dowodową.

Z punktu widzenia wierzyciela bardzo korzystne jest postępowanie nakazowe. Związane jest to nie tylko z niższą opłatą sądową (w wysokości 1/4 podstawowej opłaty od pozwu), ale również z tym, że nakaz zapłaty stanowi jednocześnie tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Oznacza to, że uzyskując nakaz zapłaty można od razu wystąpić do komornika z wnioskiem o wszczęcie postępowania w celu zabezpieczenia na majątku dłużnika, co może ułatwić późniejszą egzekucję roszczeń. Jednakże do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym może dojść wyłącznie na wniosek powoda i tylko w ściśle określonych w KPC przypadkach (vide: art. 485 KPC).

W sprawach o zapłatę sądy bardzo często korzystają z możliwości wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz w postępowaniu uproszczonym. Przy czym w postępowaniu uproszczonym rozpoznawane są tylko takie sprawy, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20.000,00 złotych, a w sprawach o roszczenia z tytułu gwarancji lub rękojmi – jeśli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty. Postępowanie uproszczone jest nieco mniej sformalizowane i zawiera wiele ograniczeń (np. w zakresie kumulacji roszczeń). Co ważne – po wspominanej powyżej nowelizacji KPC – w postępowaniu uproszczonym nie jest już konieczne sporządzenie pozwu na formularzu. Jest to także znaczące ułatwienie w dochodzeniu roszczeń.

Wniosek o zabezpieczenie roszczeń zwiększy skuteczność przyszłej egzekucji

W związku z niepewną sytuacją ekonomiczną przedsiębiorców, a tym samym brakiem pewności co do skutecznej egzekucji wyroku, istotne jest zawarcie w pozwie również wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczeń. Zgodnie z art. 730¹ § 1 KPC udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Ponadto niezbędne jest wskazanie we wniosku żądanego sposobu zabezpieczenia (przy czym katalog sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych jest zamknięty i został określony w art. 747 KPC). Uprawdopodobnienie roszczenia odnosi się do uprawdopodobnienia faktów, z których jest ono wywodzone (np. faktu zawarcia umowy, wystawienia faktury, braku zapłaty pomimo upływu terminu). Problematyczne bywa natomiast uprawdopodobnienie interesu prawnego, co ma miejsce wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia. Okolicznością przemawiającą za interesem prawnym w udzieleniu zabezpieczenia może być np. uprawdopodobniona informacja o wyzbywaniu się przez dłużnika (pozwanego) majątku. W przypadku dochodzenia należności zapłaty z tytułu transakcji handlowej w rozumieniu ustawy z dnia 8.3.2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. 2019 poz. 118) wykazanie interesu prawnego zostało ułatwione (vide: art. 730 § 2¹ KPC).

Wniosek o zabezpieczenie roszczeń zawsze wymaga przeprowadzenia szczegółowej analizy okoliczności sprawy i nie jest on automatycznie uwzględniany przez sąd w każdej sprawie. Stąd też warto zasięgnąć porady prawnika przed jego złożeniem. Wniosek o zabezpieczenie może być złożony zarówno już w pozwie jak i na dalszym etapie postępowania.

[1] Dalej jako: „KPC”.