W naszej praktyce spotykamy się czasami z sytuacją, w której wspólnicy zebrani nieformalnie na podstawie art. 240 K.S.H., bądź inny uprawniony do tego organ podejmuje uchwałę o odwołaniu członka zarządu, nie informując go jednocześnie o tym fakcie. Dodatkowo, wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy o krajowym rejestrze sądowym („uKRS”) nie towarzyszy temu złożenie wniosku o wykreślenie takiego odwołanego członka zarządu z rejestru przedsiębiorców.
Powstaje w takiej sytuacji pytanie, jakie są skutki czynności dokonanych w imieniu spółki przez tak odwołanego członka zarządu oraz jak kształtuje się jego ewentualna odpowiedzialność za podejmowane działania. Niepoinformowany o swoim odwołaniu członek zarządu może bowiem dalej działać jako organ spółki, więc konieczne jest zastanowienie się, czy podejmowane przez niego czynności będą ważne i wiążące dla spółki skoro osoba ta straciła już legitymację do działania w jej imieniu, o czym jednak ani odwołany członek zarządu, ani osoby trzecie nie zostały poinformowane.
Konieczność powiadomienia o odwołaniu członka zarządu
Odpowiadając na powyższe pytanie, należy w pierwszej kolejności zastanowić się nad tym, czy brak powiadomienia członka zarządu o jego odwołaniu wpływa na skuteczność odwołania takiego członka.
W doktrynie wydaje się dominować pogląd, zgodnie z którym odwołanie jest skuteczne stosownie do dyspozycji art. 61 § 1 zd. 1 K.C dopiero z chwilą jego dojścia do odwołanego członka zarządu w taki sposób, aby mógł zapoznać się z jego treścią[1]. Jednocześnie, bez znaczenia jest w tym przypadku złożenie wniosku do rejestru przedsiębiorców o wykreślenie takiego odwołanego członka zarządu, gdyż wpis taki ma jedynie charakter deklaratoryjny. Niektórzy przedstawiciele doktryny wskazują jednak, że odwołanie jest skuteczne już z chwilą podjęcia uchwały przez wspólników lub inny organ uprawniony do odwołania członka zarządu, a jego poinformowanie jest bez znaczenia dla skuteczności odwołania[2].
Wydaje się, że pierwsze z zaprezentowanych powyżej stanowisk bardziej odpowiada wymogom zapewnienia bezpieczeństwa obrotu prawnego i interesów członków zarządu. Potwierdza to również orzecznictwo Sądu Najwyższego[3]. Ogólne reguły prawa cywilnego wymagają bowiem dla skuteczności oświadczenia woli jego dotarcia do adresata w taki sposób, aby mógł on zapoznać się z jego treścią. Niewątpliwie uchwała zgromadzenia wspólników w sprawie odwołania członka zarządu wywołuje bezpośrednie skutki dla odwołanego członka zarządu, gdyż prowadzi do wygaśnięcia stosunku korporacyjnego łączącego go ze spółką. Jednocześnie stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie ewentualnej umowy o pracę łączącej go ze spółką[4]. Zatem nie powinno budzić żadnych wątpliwości, że uchwała taka powinna zostać przedłożona członkowi zarządu. Trudno bowiem oczekiwać od członka zarządu, że w jakikolwiek sposób będzie podejrzewał wspólników o chęć jego odwołania, a tym samym podejmować będzie działania mające na celu ustalenie czy w dalszym ciągu pełni funkcję członka zarządu. Nie powinien on również, bez potwierdzonej informacji o odwołaniu, całkowicie zaprzestać wykonywania swoich funkcji. Na członku zarządu ciążą bowiem określone obowiązki i w przypadku, gdy jego podejrzenia okazałaby się nieprawdziwe, mogłoby to narazić go na odpowiedzialność za nienależyte wykonywanie jego obowiązków.
Skuteczność czynności podjętych przez odwołanego członka zarządu i jego odpowiedzialność za takie działania
Zarówno w orzecznictwie, jak i doktrynie zgodnie wskazuje się, że czynności podjęte z osobami trzecimi przez odwołanego członka, który wciąż jest wpisany w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego jako członek zarządu mają umocowanie prawne i nie są automatycznie nieważne[5].
W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2008 r. (sygn. akt III CZP 124/2008), wprost zostało stwierdzone, że osoba trzecia nie może skutecznie podnosić zarzutu nieważności umowy zawartej przez spółkę reprezentowaną przez odwołanego członka zarządu, jeżeli ten w chwili zawierania umowy wciąż figurował w rejestrze przedsiębiorców jako członek zarządu. Na nieważność takiej czynności nie może powoływać się również sama spółka, która niezwłocznie nie złożyła wniosku do rejestru przedsiębiorców o wykreślenie takiego odwołanego członka zarządu, jeżeli jej kontrahent lub inna osoba działały w dobrej wierze[6].
Należy bowiem pamiętać, że art. 17 uKRS chroni dobrą wiarę osób trzecich, jeżeli dokonały one czynności prawnej ze spółką reprezentowaną przez odwołanego członka zarządu[7]. O ważności czynność podjętej przez odwołanego członka w opisywanej sytuacji decydują bowiem nie tylko reguły wynikające z art. 38 i 39 KC, ale również domniemania prawne wynikające z art. 14, 15 oraz 17 uKRS[8]. Negatywne skutki niepoinformowania członka zarządu o jego odwołaniu w postaci związania spółki zawartymi przez niego umowami obciążają spółkę, która nie tylko powinna zawiadomić członka zarządu o odwołaniu, ale również ma obowiązek złożyć wniosek o wykreślenie odwołanego członka w terminie 7 dni dnia jego odwołania, zgodnie z dyspozycją art. 22 uKRS.
W braku powiadomienia członka zarządu o jego odwołaniu wyłączona jest również jego odpowiedzialność za czynności podjęte po jego odwołaniu, a przed uzyskaniem informacji w tym zakresie. W doktrynie wyraźnie wskazuje się bowiem, że członek zarządu niepowiadomiony prawidłowo o swoim odwołaniu nie ponosi odpowiedzialności za skutki następstw powstałych wskutek tego rodzaju zaniechania[9].
Jak zostało to wyżej wykazane, niepoinformowanie członka zarządu o jego odwołaniu i niezgłoszenie odpowiedniego wniosku do rejestru przedsiębiorców celem aktualizacji danych spółki w rejestrze przedsiębiorców ma ten skutek, że czynności podjęte przez niego już po jego odwołaniu pozostają w mocy, chyba że osoba trzecia działała w złej wierze, tj. wiedząc o odwołaniu członka zarządu. Nie ma w takiej sytuacji jednocześnie możliwości pociągnięcia odwołanego zarządcy do odpowiedzialności za działania podjęte po jego odwołaniu, a przed tym jak został poinformowany o wygaśnięciu jego mandatu. Spółka zatem nie powinna zwlekać z zawiadomieniem, bowiem czynności podjęte przez taką osobę będą dla niej wiążące, często wbrew jej woli.
[1] Zob.: T. Szczurowski [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. Zbigniew Jara, wyd. 15, 2017, Legalis; A. Opalski [w:] A. Opalski (red.), Kodeks spółek handlowych. Tom III A. Spółka akcyjna. Komentarz do art. 301-392, Warszawa 2016, Legalis; komentarz do art. 203 K.S.H., Potrzeszcz Radosław (red.), Siemiątkowski Tomasz (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tytuł III. Spółki kapitałowe. Dział I. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, opubl. LexisNexis 2011.
[2] Tak np. R. Pabis [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2015, Legalis; A. Szajkowski, M. Tarska, A. Szumański [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, M. Tarska, A. Herbet, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. T. 2, Wyd. 3, Warszawa 2014, Legalis.
[3] Zob. np. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 26 września 2006 r., sygn. akt II PK 47/06, Legalis.
[4] Na temat dopuszczalności złożenia wypowiedzenia umowy pracy w przypadku odwołania z pełnienia funkcji członka zarządu zob. np. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 stycznia 2000 r., sygn. akt I PKN 479/99, Legalis.
[5] Zob. np.: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 26 września 2006 r., sygn. akt II PK 47/06, Legalis; Potrzeszcz Radosław (red.), Siemiątkowski Tomasz (red.), Kodeks….; A. Szajkowski, M. Tarska, A. Szumański [w:] S. Sołtysiński….
[6] Uchwała Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2008 r., sygn. akt III CZP 124/2008, LexPolonica nr 1972740.
[7] R. Pabis [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks….
[8] A. Szajkowski, M. Tarska, A. Szumański [w:] S. Sołtysiński….Tak również uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 grudnia 2008 r. III CZP 124/08, Legalis.
[9] Ibidem. Podobnie R. Pabis [w:] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks….
