W pierwszej części artykułu dotyczącego zagadnienia subsydiarnego aktu oskarżenia zostały omówione rodzaje spraw, w których wnieść można subsydiarny akt oskarżenia, warunki formalne takiego aktu oskarżenia oraz kwestie związane z terminem na jego wniesienie. W kolejnej części artykułu zapraszamy Państwa do zapoznania się z aspektami przymusu adwokacko-radcowskiego przy wniesieniu subsydiarnego aktu oskarżenia, koniecznych elementów takiego aktu oraz roli prokuratora w postępowaniu wywołanym tym aktem.
Przymus adwokacko-radcowski, na czym polega?
Subsydiarny akt oskarżenia objęty jest tzw. przymusem adwokacko-radcowskim, zgodnie z art. 55 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. 2020 poz. 30) (dalej jako: „KPK”).
W tym miejscu rozróżnić należy następujące pojęcia: sporządzenie, podpisanie, wniesienie, występowanie przed Sądem i popieranie subsydiarnego aktu oskarżenia. W związku z treścią przepisu:
- subsydiarny akt oskarżenia sporządzony przez pokrzywdzonego, mimo, że podpisany został przez pełnomocnika wskazanego wyżej – nie spełnia wymogów formalnych;
- subsydiarny akt oskarżenia sporządzony przez pełnomocnika, lecz podpisany przez pokrzywdzonego – nie spełnia wymogów formalnych;
- kodeks postępowania karnego nie wymaga jednak, aby w postępowaniu przed Sądem (tj. już po wniesieniu subsydiarnego aktu oskarżenia) oskarżyciel posiłkowy subsydiarny musiał być zastępowany przez pełnomocnika. Innymi słowy, po sporządzeniu i podpisaniu subsydiarnego aktu oskarżenia przez adwokata albo radcę prawnego, pokrzywdzony może samodzielnie wnieść i popierać dalej oskarżenie przed Sądem.
W dwóch pierwszych ww. przypadkach, uzupełnienie braku formalnego subsydiarnego aktu oskarżenia (dotyczącego wymogu określonego w art. 55 § 2 in princ KPK) następuje w trybie art. 120 § 1[1] .
Podkreśla się w piśmiennictwie[2], że przymus adwokacko-radcowski ma na celu dostarczenie sądowi rzetelnego materiału do rozważań oraz zabezpiecza interesy osób chcących zainicjować postępowanie jurysdykcyjne. Niektórzy przedstawiciele doktryny[3] wprost przyznają, iż jednym z celów jest wyeliminowanie lub ograniczenie wnoszenia bezzasadnych oskarżeń.
Co powinien zawierać subsydiarny akt oskarżenia?
Subsydiarny akt oskarżenia winien odpowiadać ogólnym wymogom pisma procesowego
z art. 119 § 1 KPK oraz warunkom szczególnym określonym w art. 332 i art. 333 § 1 KPK.
W praktyce, niezbędny jest również wniosek o:
- załączenie do akt sprawy (zainicjowanej subsydiarnym aktem oskarżenia) dowodów zgromadzonych w aktach postępowania przygotowawczego prowadzonego (nadzorowanego) przez właściwą jednostkę prokuratury (podajemy sygnaturę – przynajmniej – drugiego rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym) oraz
- zaliczenie ich w poczet materiału dowodowego (nie jest wymagane podawanie przy tym tez dowodowych, chyba że formułujemy nowe wnioski dowodowe, co oczywiście wolno czynić w subsydiarnym akcie oskarżenia i jest to wskazane, aby przekonać Sąd, iż decyzje prokuratury były nieprawidłowe).
Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny zobowiązany jest dołączyć do swojego aktu oskarżenia:
- po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora (art. 55 § 1 KPK) oraz
- dowód wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków
w kwocie 300 zł (art. 640 § 1 KPK w zw. z art. 621 § 1 i 2 KPK)
Na każdym etapie, tj. sporządzania subsydiarnego aktu oskarżenia, jego wstępnej kontroli formalnej w Sądzie i w końcu merytorycznego rozpoznania spotkać można wiele problemów prawnych, na temat których można napisać obszerną publikację. Zasygnalizuję w tym miejscu jedynie pewien problem dowodowy. Gdy toczyło się dwukrotnie postępowanie przygotowawcze, w większości przypadków doszło do przesłuchań świadków. Jeśli postępowania zakończyły się tzw. fazie in rem, czyli bez postawienia komukolwiek zarzutu, warto pamiętać, iż z chwilą oskarżenia, zakazem dowodowym będzie objęty protokół (protokoły) przesłuchania w charakterze świadka (jeśli był w ogóle przesłuchany). Podkreślić jednak należy, iż w chwili sporządzania subsydiarnego aktu oskarżenia (czyli przed wniesieniem oskarżenia do Sądu) – zgodnie z art. 71 § 2 KPK (który reguluje moment nabycia statusu oskarżonego – dopiero jako wniesienie oskarżenia do Sądu) – nie obowiązuje jeszcze niezupełny i bezwzględny zakaz dowodowy tj. zakaz odczytywania i czynienia ustaleń faktycznych na podstawie zeznań świadka, który następnie nabył status oskarżonego (wnioskowanie a contrario z art. 391 § 2 KPK w zw. z art. 389 § 1 KPK). Innymi słowy, na etapie sporządzania subsydiarnego aktu oskarżenia jeszcze tak (teoretycznie), ale już po wniesieniu subsydiarnego aktu oskarżenia do Sądu nie możemy powoływać się na dowody winy wynikające z protokołu przesłuchania świadka, który stał się następnie (z woli i determinacji pokrzywdzonego, gdyż prokurator nie widział takich podstaw do oskarżenia) oskarżonym, lecz musimy szukać ich w innych materiałach zakończonego postępowania przygotowawczego. Będzie to dodatkowo utrudnione, gdy sprawca skorzysta ze swojego podstawowego prawa – prawa do odmowy składania wyjaśnień i odpowiedzi na poszczególne albo nawet wszystkie pytania.
Rola prokuratora w postępowaniu wywołanym wniesieniem subsydiarnego aktu oskarżenia
Innym problemem praktycznym jest rola oraz prawa i obowiązki prokuratura w postępowaniu sądowym zainicjowanym subsydiarnym aktem oskarżenia. Przypomnieć należy, iż subsydiarny akt oskarżenia możliwy jest w sytuacji, gdy oskarżyciel publiczny nie wnosi aktu oskarżenia (nie chodzi oczywiście o sytuacje wynikające z nadmiaru jego obowiązków, lecz uznanie, iż zachodzą ujemne przesłanki procesowe z art. 17 § 1 KPK:
Innymi słowy, oskarżyciel subsydiarny posiłkowy niejako próbuje zatem podważyć decyzje procesowe urzędu prokuratorskiego. Kwestia ta została w wyczerpujący sposób omówiona przez przedstawicieli doktryny[4]. Ponadto, w wytycznych Prokuratora Generalnego w sprawie działań prokuratorów w sprawach, w których pokrzywdzony uzyskał uprawnienie do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia[5] znajdujemy zobowiązanie prokuratorów m.in. do udziału w postępowaniu sądowym a jeśli prokurator podtrzymuje swoje wcześniejsze decyzje (o odmowie wszczęcia albo o umorzeniu postępowania) to ma on obowiązek (wg wytycznych) wnieść o skierowanie sprawy na posiedzenie celem umorzenia postępowania przed rozprawą na podstawie art. 339 § 3 pkt 1 lub 2 KPK. Z kolei w sprawie zainicjowanej subsydiarnym aktem oskarżenia, w której uprawomocnił się wyrok skazujący albo w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania (a więc stwierdzającego winę ale „odraczającego” dalsze prowadzenie postępowania na określony okres próby), prokurator nadrzędny nad prokuratorem, który nie widział podstaw do wniesienia publicznego aktu oskarżenia (a widział je pokrzywdzony i wygrał sprawę przed Sądem), dokonuje analizy prawidłowości czynności podejmowanych przez tego prokuratora oraz ocenia, czy zaistniały przesłanki do pociągnięcia go do odpowiedzialności służbowej lub dyscyplinarnej. Powyższe oznacza, że pomimo niezmiennego obowiązku działania prokuratora na korzyść jak i niekorzyść oskarżonego zgodnie z zasadą prawdy materialnej oraz obiektywizmu, nie należy liczyć na pomoc prokuratura w popieraniu subsydiarnego aktu oskarżenia (tak niefortunnie przepisy konstruują zadania prokuratora w postępowaniu zainicjowanym subsydiarnym aktem oskarżenia).
Sporządzenie prawidłowego subsydiarnego aktu oskarżenia a następnie jego popieranie przed Sądem karnym to trudny i złożony proces. Pamiętajmy o tym, podejmując się tego zadania.
* stan prawny: 6.08.2020 r.
[1] Tak SN w wyroku z 15 maja 2014 r., sygn. akt IV KK 2/14, OSNKW 2014, nr 12, poz. 89.
[2] D. Stachurski, Uzasadnienie istnienia przymusu adwokacko-radcowskiego w polskim procesie karnym, GS 2006/10, s. 20.
[3] B. Wójcicka, Sytuacja prawna pokrzywdzonego w procesie karnym w świetle projektu k.p.k. [w:] Reforma prawa karnego, Łódź 1994, s. 58.
[4] J. Zagrodnik, Udział prokuratora w postępowaniu sądowym wszczętym przez oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, Prokuratura i Prawo, nr 2/2017 s. 5-17.
[5] Oficjalne pismo PG VII G 021/2/14 z 22.01.2014 r.
