Szczególna reprezentacja spółki kapitałowej – powołanie pełnomocnika przez zgromadzenie wspólników/walne zgromadzenie

Zgodnie z ogólnymi zasadami reprezentacji spółka kapitałowa reprezentowana jest przez zarząd, którego członkowie wybierani są z grona akcjonariuszy lub spoza niego przez Radę Nadzorczą (,,RN”). Ustawodawca przewidział jednak sytuacje, w których może dojść do konfliktu interesów spółki i członka jej zarządu. Odpowiedzią na wskazany konflikt jest art. 210 Kodeksu spółek handlowych (,,KSH”) oraz art. 379 KSH (odpowiednio dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjnej). Oba wskazane powyżej przepisy wprowadzają szczególne zasady reprezentacji spółki kapitałowej stanowiąc, iż w umowach i sporach, w których stroną jest zarówno spółka, jak i członek zarządu, spółkę reprezentuje Rada Nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia. Zarówno sposób reprezentowania spółki przez Radę Nadzorczą, jak i powołanego pełnomocnika budzą w doktrynie wiele kontrowersji. Także praktyka nie wypracowała jednego, właściwego postępowania we wskazanej sytuacji.

Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie możliwych wyborów zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia w przypadku konieczności powołania pełnomocnika spółki w sytuacjach wskazanych w art. 210 KSH (art. 379 KSH) oraz ukazanie praktycznych aspektów dokonanych wyborów.

Pełnomocnik ustanowiony uchwałą zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia

Należy wskazać, że wśród przedstawicieli doktryny wątpliwości budzi zarówno wskazanie właściwego rodzaju udzielanego pełnomocnictwa, jak i sama osoba pełnomocnika spółki. Rozważając drugą ze wskazanych kwestii, wyróżnić można trzy możliwe rozwiązania,  umocowanie: członka zarządu będącego stroną umowy/sporu, członka zarządu niebędącego stroną umowy/sporu oraz osoby trzeciej (osoby spoza grona zarządu). Omawiane przykłady nie wykluczają możliwości ustanowienia dwóch lub większej liczby pełnomocników, a także ustanowienia reprezentacji łącznej.

Pierwsze ze wskazanych rozwiązań nie znajduje w doktrynie wielu zwolenników, niemniej jednak, można spotkać autorów, którzy dopuszczają możliwość powołania na pełnomocnika członka zarządu, który jest jednocześnie stroną umowy czy sporu.^[i] Pogląd ten stanowi najbardziej liberalny ze wskazanych powyżej, a jego zastosowanie stwarza wysokie prawdopodobieństwo narażenia się na sankcję nieważności. Biorąc pod uwagę, iż art. 210 KSH jest przepisem restrykcyjnym, bezwzględnie obowiązującym^[ii] (tak również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 stycznia 2014 r., II PK 124/13), należy przyjąć, że wybór wskazanego rozwiązania może zostać uznany za jego naruszenie.

Zarówno orzecznictwo jak i doktryna dopuszczają jednak sytuację, w której pełnomocnikiem spółki zostaje członek zarządu, który nie jest stroną zawieranej umowy/sporu^[iii] (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 82/98). Pogląd ten można określić jako umiarkowany. Należy jednak rozważyć, czy takie rozwiązanie nie narusza ratio legis art. 210 KSH (art. 379 KSH dla S.A.). Jak wskazuje Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 5 grudnia 2013 r., I ACa 559/13 ww. przepisy KSH służą ochronie przed nadużyciami ze strony członka zarządu, polegającymi na kierowaniu się interesem własnym pozostającym (nawet tylko potencjalnie) w sprzeczności z interesem spółki. Z jednej strony autorzy wskazują na brak wprowadzenia ograniczeń przez ustawodawcę, co do osoby pełnomocnika. Z drugiej w literaturze podnosi się także, że przepisy wyłączając reprezentację spółki przez zarząd, pociągają za sobą jednocześnie wyłączenie z reprezentacji poszczególnych jego członków.

Zwracając uwagę na konsekwencje, jakie niesie za sobą naruszenie art. 210 KSH (art. 379 KSH), przepisu o charakterze iuris cogentis, należy przyjąć, że najbezpieczniejszym i rekomendowanym rozwiązaniem co do wyboru osoby pełnomocnika spółki, jest umocowanie osoby trzeciej.^[iv] Przyjęcie wskazanego stanowiska nie wymaga bowiem badania interesów własnych umocowanego pełnomocnika, jak również nie pociąga za sobą skutku w postaci nieważności w wypadku naruszenia bezwzględnie obowiązującej regulacji z art. 210 KSH (art. 379 KSH). W praktyce często dochodzi do sytuacji, gdy pełnomocnikiem powołanym przez zgromadzenie wspólników/walne zgromadzenie zostaje przewodniczący RN. Wówczas ma miejsce przerzucenie ciężaru odpowiedzialności z członka RN na zgromadzenie wspólników/walne zgromadzenie. Jako pełnomocnik nie odpowiada on bowiem na normalnych zasadach wynikających z art. 293 § 1 KSH (art. 483 KSH). Zawsze istnieje jednak możliwość zaskarżenia uchwały powołującej go na pełnomocnika lub dochodzenia roszczeń w związku z naruszeniem przepisów o pełnomocnictwie.

Przepisy bezwzględnie obowiązujące

Uwagi wymaga także charakter dyspozycji zawartych w omawianych artykułach. Wskazane przepisy są bezwzględnie obowiązujące, szczególne, należy więc interpretować je zawężająco. Skoro ustawodawca przyjął, iż uprawnienia reprezentacyjne zarządu zostają w umowach/sporach z członkami zarządu wyłączone, powołanie na pełnomocnika członka zarządu może zostać uznane za naruszenie art. 58 § 1 KC^[v] (patrz Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 5 grudnia 2013 r., I ACa 559/13). Choć w doktrynie pojawiają się także głosy alternatywne wskazujące na to, iż wskazane działanie stanowi naruszenie art. 39 KC.^[vi] Należy jednak przyjąć, że czynność prawna podjęta z naruszeniem omawianych przepisów nie może zostać konwalidowana na podstawie art. 103 KC (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lipca 2012 r., II CSK 744/11).

Rodzaj udzielanego pełnomocnictwa

Powracając do zasygnalizowanej wcześniej kwestii wymaganego rodzaju pełnomocnictwa, należy po raz kolejny wskazać na rozbieżności wśród opinii autorów. W doktrynie istnieje spór, co do tego, czy dopuszczalne jest wyłącznie udzielenie pełnomocnictwa do poszczególnej czynności, czy można także dopuścić udzielenie pełnomocnictwa gatunkowego. Swoich zwolenników znajduje zarówno pierwszy pogląd^[vii], jak i drugi.^[viii]

Można uznać, że opinię pośrednią, choć bardziej skłaniającą się ku pierwszej z nich, jako bezpieczniejszej, prezentuje A. Szumański.^[ix] Autor przyjmuje, że udzielenie pełnomocnictwa rodzajowego może znaleźć zastosowanie względem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nieposiadającej RN. W przypadku spółki akcyjnej, w której RN jest organem obligatoryjnym, rozwiązanie to nie jest jednak zalecane. Udzielenie pełnomocnictwa gatunkowego może bowiem prowadzić do utworzenia quasi-organu spółki, a co za tym idzie, ograniczenia kompetencji RN.

Kończąc rozważanie problemu, warto wskazać, że wątpliwości budzi także to, czy omawiany przepis znajduje zastosowanie do wszystkich umów, których stroną jest członek zarządu, czy tylko do tych z nich, które związane są z wykonywaną przez niego funkcją. Jest to temat wymagający osobnego omówienia, jednak kwestia ta nie może zostać pominięta.

Podsumowanie

Podsumowując powyższe rozważania warto zauważyć, iż w praktyce zastosowanie art. 210 KSH (art. 379 KSH) przybiera różnorodne formy. Należy jednak pamiętać o tym, że ww. przepisy mają charakter bezwzględnie obowiązujący, a ich naruszenie pociąga za sobą sankcję nieważności dokonanej czynności prawnej, która nie może zostać konwalidowana w myśl art. 103 KC. Ze względu na powyższe, rekomendowanym dla spółek rozwiązaniem jest powołanie pełnomocnika spoza grona zarządu (może być nim także przewodniczący RN). Optymalnym wyjściem wydaje się także udzielenie pełnomocnictwa gatunkowego, do zawierania umów określonego rodzaju. Rekomendowane rozwiązanie nie narusza bowiem ratio legis art. 210 KSH (art. 379 KSH), a przy tym jest dla praktyki mniej uciążliwe.