Sztuczna inteligencja, jakkolwiek wielu z nas kojarzy się bardziej z filmami z gatunku science fiction niż z rzeczywistością, powoli wkracza w wiele obszarów naszego życia – od systemów zawartych w smartfonach i samochodach po urządzenia obrazowania termicznego znajdujące się na lotniskach.
Projekt unijnego rozporządzenia w sprawie sztucznej inteligencji
Tempo zmian technologicznych i wyzwania jakie stawia rozwój techniki prawodawstwom skłonił Komisję Europejską do uregulowania kwestii sztucznej inteligencji na poziomie formalnym, co skutkowało publikacją w 2018 r. europejskiej strategii na rzecz sztucznej inteligencji, zaś w 2020 r. białej księgi w sprawie sztucznej inteligencji. Z kolei w dniu 21 kwietnia 2021 r., po przeprowadzeniu wielomiesięcznych konsultacji, opublikowano wniosek w sprawie projektu ustanawiającego zharmonizowane przepisy dotyczące sztucznej inteligencji (akt w sprawie sztucznej inteligencji).
Przy tworzeniu projektu rozporządzenia z jednej strony brano pod uwagę potrzebę ochrony praw podstawowych uregulowanych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej oraz interesów publicznych i prywatnych, z drugiej zaś strony – ustanowiono mechanizmy pozwalające na rozwój i wdrażanie sztucznej inteligencji w Unii. Intencją Komisji było zbudowanie zaufania do systemów sztucznej inteligencji, poprzez wyważenie potrzeb pomiędzy coraz częstszym jej wykorzystywaniem a ryzykiem jakie niesie ona ze sobą dla wielu dziedzin naszego życia.
Projekt rozporządzenia określa m. in. zasady stosowania systemów sztucznej inteligencji wysokiego ryzyka, zasady stosowania systemów rozpoznawania emocji (służących do rozpoznawania lub odgadywania emocji lub zamiarów osób na podstawie danych ich biometrycznych), systemów kategoryzacji biometrycznej (służących do przypisywania osób do określonych kategorii, takich jak płeć, wiek, kolor włosów, tatuaże, pochodzenie etniczne lub orientacja seksualna bądź polityczna, na podstawie ich danych biometrycznych), obowiązki dostawców i użytkowników systemów oraz zasady certyfikacji systemów. Wprowadzono także wysokie kary za nieprzestrzeganie przepisów rozporządzenia.
Dane osobowe a sztuczna inteligencja
Jedną z kwestii, która od początku budziła szczególne zainteresowanie, była kwestia ochrony danych osobowych osób fizycznych w kontekście ich przetwarzania w systemach sztucznej inteligencji. Jak wiemy, ochrona danych osobowych, od czasu wejścia w życie RODO, zyskała szczególne znaczenie. Nie dziwi więc zainteresowanie europejskich organów ochroną danych osobowych w systemach sztucznej inteligencji.
W projekcie rozporządzenia przesądzono m. in., że:
- wszelkie dane osobowe przetwarzane w systemach znajdować się muszą w funkcjonalnie wyodrębnionym, odizolowanym, kontrolowanym i chronionym środowisku, a dostęp do nich posiadać mogą wyłącznie upoważnione osoby;
- żadne przypadki przetwarzania danych osobowych nie mogą prowadzić do wdrożenia środków lub podjęcia decyzji wywierających wpływ na osoby, których dane dotyczą;
- wprowadzono zakaz stosowania systemów wykorzystujących techniki podprogowe będące poza świadomością danej osoby w celu istotnego zniekształcenia zachowania tej osoby w sposób, który powoduje lub może powodować u niej lub u innej osoby szkodę fizyczną lub psychiczną;
- wprowadzono zakaz wykorzystywania do celów egzekwowania prawa, z wyjątkiem zamkniętej listy trzech sytuacji, systemów do zdalnej identyfikacji biometrycznej osób fizycznych „w czasie rzeczywistym” w przestrzeni publicznej.
Systemy, o jakich mowa w ostatnim z ww. punktów, to systemy służące do rozpoznawanie danych np. twarzy, chodu, odcisków palców, DNA, głosu i innych sygnałów biometrycznych lub behawioralnych i służące do identyfikacji osób fizycznych na odległość, poprzez porównanie danych biometrycznych takiej osoby z danymi zgromadzonymi w rejestrze. Działanie systemów „w czasie rzeczywistym” oznacza że pobranie danych, porównanie i identyfikacja osoby następują niemalże natychmiast, a w każdym razie bez znacznego opóźnienia. Gdzie takie systemy mogą być wykorzystywane? Wyobraźmy sobie chociażby możliwość niemalże natychmiastowego ustalenia sprawcy przestępstwa na podstawie nagrania z kamery przesyłowej, po porównaniu cech jego twarzy lub chodu z danymi w rejestrze. Z drugiej strony – możliwość ustalenia tożsamości uczestników pokojowego zgromadzenia i wykorzystania tych informacji w celach politycznych. Dlatego też, oprócz pozytywnego efektu w zakresie walki z przestępczością, zastosowanie takich systemów może mieć ogromny wpływ na życie prywatne każdego z nas, poprzez wywoływanie poczucia stałego nadzoru i zniechęcania np. do korzystania z wolności zgromadzeń. W konsekwencji zastosowanie tychże systemów ograniczono do trzech przypadków, m. in. poszukiwania ofiar przestępstw, w tym zaginionych dzieci, zapobiegania zagrożeniu życia lub bezpieczeństwa osób lub atakowi terrorystycznemu.
Rekomendacje EROD i EIOD
W związku z trwającymi konsultacjami projektu rozporządzenia, w dniu 18 czerwca 2021 r. głos w jego sprawie zabrały Europejska Rada Ochrony Danych (EROD) i Europejski Inspektor Ochrony Danych (EIOD), wydając wspólną opinię w sprawie projektu rozporządzenia. Jakkolwiek uznano projekt rozporządzenia za dobry krok, wezwano jednocześnie do kategorycznego wprowadzenia zakazu wykorzystywania sztucznej inteligencji do automatycznego rozpoznawania cech ludzkich w przestrzeni publicznej, w jakimkolwiek kontekście. Wyrażono wręcz opinię, że wdrożenie takich systemów w przestrzeni publicznej oznaczać będzie koniec anonimowości.
W opinii zalecono także wprowadzenie zakazu stosowania systemów sztucznej inteligencji wykorzystujących dane biometryczne do podziału osób na grupy ze względu na pochodzenie etniczne, płeć, poglądy polityczne lub orientację seksualną, czy z innych względów, które mogą prowadzić do niesprawiedliwej dyskryminacji.
EROD i EIOD uznały także, że wykorzystywanie systemów sztucznej inteligencji do odgadywania emocji osób powinno być zabronione, z wyjątkiem kilku ściśle określonych przypadków, takich jak niektóre cele zdrowotne, gdzie istotna jest diagnoza stanu emocjonalnego pacjenta. Za szczególnie niepożądane uznano wykorzystywanie sztucznej inteligencji do wszelkiego rodzaju oceny punktowej zachowań społecznych.
Konsultacje wniosku w zakresie projektu rozporządzenia nadal trwają.
Treść opinii EROD i EIOD pokazuje, że zabrały one ważny i potrzebny głos w sprawie dyskusji nad sztuczną inteligencją.
Autorką wpisu jest radca prawny Marta Pasztaleniec, Senior Associate w Kancelarii RKKW.
