Autorem wpisu jest r.pr. Łukasz Sieczka
Pod koniec roku wejdzie w życie nowelizacja ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze dotycząca tzw. „upadłości konsumenckiej”. Stanowi ona odpowiedź na od dawna postulowaną liberalizację przepisów dotyczących tego typu postępowania, a to w szczególności ze względu na bardzo utrudniony dostęp konsumentów do postępowania upadłościowego. Poniżej przedstawiono autorską syntezę najważniejszych, spośród wprowadzonych zmian.
Przede wszystkim należy podkreślić wprowadzenie w znowelizowanej treści ustawy nowej hierarchii celów prowadzenia postępowania upadłościowego prowadzonego wobec konsumentów. Celem tym ma być przede wszystkim umożliwienie umorzenia zobowiązań dłużnika, a dopiero jeśli okaże się to możliwe również zaspokojenie roszczeń wierzycieli w jak największym stopniu. Zasada ta odzwierciedlona została również w przepisach szczegółowych. Wskazują one miedzy innymi, iż w braku możliwości spłaty zobowiązań konsumenta w ramach jakiegokolwiek planu spłat, długi mogą zostać umorzone bez jego ustalania. Możliwe więc będzie umorzenie zadłużenia bez jakichkolwiek spłat wierzycieli. Co do zasady jednak umorzenie zobowiązań upadłego następuje dopiero po wykonaniu planu ich spłaty ustalonego przez sąd. Umorzenie długów w obu przypadkach jest jednak ograniczone w zakresie pewnych ich kategorii (wyłączone są np. należności alimentacyjne, renty i odszkodowania za wywołane choroby, kalectwo lub śmierć, orzeczone wyrokami grzywny czy umyślnie nieujawnione przez upadłego zobowiązania).
Na uwagę zasługuje również zmiana związana z możliwością ogłoszenia upadłości dłużnika, posiadającego tylko jednego wierzyciela. Mamy tu więc do czynienia z odejściem od postrzegania postępowania upadłościowego, jako sposobu zbiorowej windykacji długów. Rozwiązanie takie, jak się wydaje, wprowadzono w szczególności z myślą o dłużnikach niemogących uporać się ze spłatą kredytów mieszkaniowych, choć w takim przypadku najczęściej prędzej czy później pojawiają się poza bankiem hipotecznym również inni wierzyciele.
Ustawodawca zdecydował ponadto o zmiękczeniu dotychczasowych podstaw oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej ze względu na przyczynę powstania niewypłacalności. Dotychczasowa regulacja przewidywała oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości w przypadku, gdy niewypłacalność nie powstała na skutek wyjątkowych i niezależnych od dłużnika okoliczności. Obecnie w tym zakresie ustawa odwoływała się będzie do umyślnego ewentualnie wynikającego z rażącego niedbalstwa doprowadzenia do niewypłacalności bądź zwiększenia jej stopnia.
W przypadku wielu dłużników pogrążonych w „samonakręcającej się spirali zadłużenia” za bardzo pozytywną regulację należy uznać tymczasowe pokrywanie kosztów postępowania upadłościowego przez Skarb Państwa o ile majątek dłużnika nie wystarcza na ich pokrycie. Dotychczas brak środków na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego stanowił bowiem poważną przeszkodę do jego wszczęcia i prowadzenia.
Nowelizacją skrócono czas realizacji planu spłat wierzytelności. Może on zostać wyznaczony na 3 lata (dotychczas było to 5 lat), choć może zostać wydłużony o dodatkowe 18 miesięcy. Skrócono więc w sposób znaczny okres wychodzenia upadłego z zadłużenia.
Ponowne ogłoszenie upadłości konsumenckiej możliwe będzie dopiero po upływie 10 lat od zakończenia poprzedniego tego typu postępowania.
Przedmiotową nowelizację należy uznać co najmniej za krok w dobrym kierunku, w szczególności wobec („jak wieść niesie”) coraz częstszej „emigracji upadłościowej” osób fizycznych do Wielkiej Brytanii, gdzie postępowanie upadłościowe wobec konsumentów przebiegało dużo sprawniej, było mniej skomplikowane i dawało dużą szansę na oddłużenie upadłego.
Jak zawsze jednak nie brak jest krytyków zastosowanych rozwiązań, wskazujących na zbytnią pobłażliwość wobec osób zadłużających się ponad miarę. Należy tu jednak wskazać na mocne argumenty zwolenników głębokiej reformy przepisów o upadłości konsumenckiej, dotyczące koszów społecznych oraz gospodarczych, związanych z wykluczeniem osób, których zadłużenie nie pozwala im na powrót do normalnego funkcjonowania, w tym częstokroć wyjście z szarej strefy zatrudnienia i prowadzenia działalności zarobkowej.
Niezależnie od powyższego osoby decydujące się na ogłoszenie upadłości konsumenckiej muszą jednak brać pod uwagę fakt, iż po zakończeniu postępowania upadłościowego swoje życie w zakresie gromadzenia majątku będą musiały zacząć od początku. Wydaje się jednak, iż dla wielu dłużników pozostających w sytuacji właściwie beznadziejnej ze względu na zadłużenie, szansa na nowy początek byłaby błogosławieństwem.
