Złożenie wniosku o uzasadnienie orzeczenia stanowi konieczną przesłankę jego zaskarżenia. Zażalenie lub apelacja niepoprzedzone takim wnioskiem podlegają odrzuceniu jako niedopuszczalne.
Nowelizacja przepisów kodeksu postępowania cywilnego obowiązująca od listopada 2019 r. przyniosła zmiany w zakresie możliwości zaskarżania wyroków oraz postanowień, na które przysługuje zażalenie. Ustawodawca zdecydował bowiem o uchyleniu art. 369 § 2 KPC oraz o zmianie art. 394 § 2 KPC. Oba te przepisy wyznaczały terminy na wniesienie odpowiednio apelacji od wyroku lub zażalenia od postanowienia, co do których strona nie wniosła o sporządzenie uzasadnienia. Zniesienie tych terminów wyklucza możliwość zaskarżenia takich orzeczeń.
Zgodnie z art. 369 § 1 KPC apelację wnosi się w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem (art. 369 § 11 KPC przewiduje wyjątkowo termin trzech tygodni). Tym samym ustawodawca nie dopuszcza już możliwości wniesienia apelacji od wyroku, co do którego uzasadnienia nie sporządzono. Podobnie jest w przypadku zażaleń. W świetle znowelizowanego art. 394 § 2 KPC termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień i należy go liczyć od dnia doręczenia postanowienia wraz z uzasadnieniem. Tylko w sytuacji, gdy sąd przy wydaniu postanowienia odstąpi od jego uzasadnienia, termin ten liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia (o ile nie podlega ono doręczeniu). Oznacza to, że jeśli strona nie wystąpi w terminie siedmiu dni od dnia wydania wyroku lub postanowienia o sporządzenie jego uzasadnienia, to pozbawia się możliwości wniesienia środka odwoławczego.
Znowelizowane przepisy są już stosowane w praktyce. Sąd Okręgowy w Suwałkach postanowieniem z 19.2.2020 r., sygn. I Cz 56/20 uznał za niedopuszczalne zażalenie wniesione pomimo braku uprzedniego wniosku o sporządzenie uzasadnienia postanowienia. Sąd zauważył przy tym, że „[j]ak wynika z treści art. 394 § 2 k.p.c. złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia i doręczenie odpisu postanowienia z uzasadnieniem otwiera […] prawo do wniesienia zażalenia” (LEX nr 2797464). Do podobnych wniosków doszedł Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w postanowieniu z 10.1.2020 r., sygn. VIII Gz 229/19, w którym stwierdził, iż „początkiem biegu tygodniowego terminu do wniesienia zażalenia jest dzień doręczenia stronie postanowienia z uzasadnieniem (poprzedni stan prawny dopuszczał zaskarżenie postanowienia czy wyroku bez konieczności posiadania jego uzasadnienia)” (LEX nr 2773684). W ten sam sposób wypowiedział się Sąd Okręgowy w Sieradzu w postanowieniu z 15.1.2020 r., sygn. I Ca 20/20, którym odrzucił apelację od wyroku sądu I instancji wskazując, iż „zgłoszenie przez stronę wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, o jakim mowa w art. 328 k.p.c., stanowi warunek sine qua non dopuszczalności złożenia apelacji” (LEX nr 2773995).
W konsekwencji, jeśli strona nie wystąpi o sporządzenie uzasadnienia skarżonego orzeczenia, to wniesiony przez nią środek odwoławczy będzie – jako niedopuszczalny z „innych przyczyn” – podlegał odrzuceniu na podstawie art. 373 KPC (lub art. 373 KPC w zw. z art. 397 § 3 KPC). Na marginesie należy przypomnieć, że zgodnie z obowiązującym 21.8.2019 r. art. 25b ust. 1 ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wniosek o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł.
Omawiana nowelizacja może jednak wywoływać pewne wątpliwości interpretacyjne. Przede wszystkim niejasne jest co w sytuacji, gdy strona wniesie zażalenie na postanowienie równocześnie z wnioskiem o sporządzenie jego uzasadniania lub tuż po jego złożeniu. W praktyce może mieć to ogromne znaczenie, zwłaszcza w sprawach, w których od szybkości działań sądu zależy zakres praw i obowiązków stron. Przykładem niech będą tu postępowania zabezpieczające, gdzie zbyt długie oczekiwanie na uzasadnienie postanowienia może de facto czynić wnoszone zażalenie bezprzedmiotowym, choćby dlatego że przedmiot zabezpieczenia może już nie istnieć. Można tu argumentować, że skoro warunkiem formalnym wniesienia środka odwoławczego jest wniosek o sporządzenia uzasadnienia orzeczenia, to warunek ten jest spełniony w chwili wniesienia tego wniosku. Doręczenie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem rozpoczyna zaś jedynie bieg terminu na wniesienie danego środka odwoławczego. W rezultacie zażalenie wniesione wraz z wnioskiem o sporządzenie uzasadnienia skarżonego postanowienia powinno zostać poddane merytorycznej ocenie.
Warto się też zastanowić, jak powinna zachować się strona, która otrzyma odpis postanowienia z uzasadnieniem choć o nie wcale nie wnioskowała. Czy w takim przypadku powinna pro forma złożyć wniosek o sporządzenie tego uzasadnienia (i go opłacić)? Pytanie to wcale nie jest pozbawione podstaw, w szczególności że w świetle znowelizowanych przepisów kwestię braków formalnych środków odwoławczych bada sąd II instancji, który stwierdziwszy brak wniosku o uzasadnienie orzeczenia (i opłaty) może dany środek po prostu odrzucić. Wydaje się jednak, że w takiej sytuacji strona nie powinna ponosić konsekwencji uchybień sądu I instancji. Rozwiązaniem byłoby tu wezwanie jej przez sąd odwoławczy do uzupełnienia braków formalnych zażalenia lub apelacji w postaci uiszczenia brakującej opłaty od sporządzenia uzasadnienia orzeczenia.
Być może niektóre z tych wątpliwości zostaną wkrótce wyjaśnione przez Sąd Najwyższy. Już teraz do Sądu Najwyższego wpłynęły bowiem co najmniej trzy pytania z sądów powszechnych o wykładnię komentowanych przepisów (sygn. III CZP 26/20, III CZP 28/20 oraz III CZP 35/20). Oczywiście do czasu pojawienia się w miarę jednolitego orzecznictwa w tym zakresie strony (a zwłaszcza ich pełnomocnicy) muszą z dużą uwagą podchodzić do konieczności prawidłowego składnia wniosku o sporządzenia uzasadnienia danego orzeczenia.
Autorem wpisu jest radca prawny Konrad Oleszczuk, Associate w Kancelarii RKKW.
