Wpływ Tarczy 3.0 na egzekwowanie wierzytelności konsumenckich

Autorkami wpisu są: radca prawny Monika Ciechomska oraz prawnik Pola Sarnowska.

Zmiana maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, przestępstwo nadmiernej windykacji, nieważność przewłaszczenia na zabezpieczenie, ograniczenia licytacji mieszkania – czyli o tym jak postanowienia Tarczy 3.0 wpływają na egzekwowanie wierzytelności względem konsumentów.

Aby móc w całości zrozumieć przedmiotową kwestię należy cofnąć się do Tarczy 2.0[1]. Na mocy tego aktu prawnego wprowadzono nowe przepisy do ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych z dnia 2 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 374) („Ustawa COVID-19”), w których to określono m.in. nowy sposób obliczania maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego („MPKK”) w rozumieniu ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2019 r. poz. 1083) („UOKK”).

I. Nowy sposób obliczania maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego (MPKK)

Określono, iż MPKK nie mogą być wyższe od 45% całkowitej kwoty kredytu. Ponadto, pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego wynikające z umowy o kredyt konsumencki nie należą się w części przekraczającej MPKK lub 45% całkowitej kwoty kredytu. Wprowadzone przepisy obowiązują od dnia 31 marca 2020 r., tj. od dnia ogłoszenia ustawy zmieniającej.

Przepisy te tracą moc po upływie 365 dni od dnia wejścia w życie Ustawy COVID-19, tj. przestają obowiązywać od dnia 9 marca 2021 r. Po upływie tego terminu, kredytodawca może za pozostały okres obowiązywania umowy pobierać pozaodsetkowe koszty kredytu w wysokości określonej przepisami UOKK. Okres ten nie jest natomiast uwzględniany przy obliczaniu MPKK określonych w UOKK.

Tym samym zmodyfikowane MPKK obowiązywać będą przez niecały rok i stanowią doraźną interwencję Ustawodawcy. Przez okres obowiązywania „przejściowych” przepisów pozaodsetkowe koszty kredytu przewyższające zmieniony MPKK nie są należne.

II. Reżim odpowiedzialności karnej za żądanie zwrotu zawyżonych odsetek oraz pozodsetkowych kosztów kredytu

Na podstawie postanowień Tarczy 3.0[2] do kodeksu karnego[3] wprowadzono także art. 304 § 2 i 3 przewidujące karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat za żądanie od osoby fizycznej (i) zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej MPKK; (ii) zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych lub odsetek maksymalnych za opóźnienie, określonych w ustawie[4].

Do omawianej zmiany odnosi się również art. 65 Tarczy 3.0. Zarówno ten przepis, jak i art. 8 Tarczy 3.0, weszły w życie 30 maja 2020 r. [5]

Wydaje się zatem, iż intencją Ustawodawcy było nie tylko ograniczenie pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego w okresie trwania epidemii (kryzysu wywołanego epidemią), ale również ograniczenie lub nawet całkowite wstrzymanie (w tym czasie) podejmowanych przez pożyczkodawców działań egzekucyjnych i windykacyjnych.

• Przesłanki naruszenia

Odpowiedzialności podlega się w przypadku żądania zapłaty kosztów pozaodsetkowych wynoszących co najmniej dwukrotność MPKK albo odsetek wynoszących co najmniej dwukrotność odsetek maksymalnych. Co istotne, samo ustalenie takich kosztów w umowie nie jest karalne. Karalne jest żądanie zapłaty w stosunku do konsumenta, który zawarł taką umowę. Żądane koszty lub odsetki muszą wynikać z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem zwrotu.

• Podmioty zagrożone karą

Zgodnie z ustawą karze podlega ten „kto żąda zapłaty”. Należałoby zatem sformułowanie to interpretować rozszerzająco i uznać, że możliwe będzie ściganie każdego, kto żąda zapłaty nadmiernych kosztów lub odsetek, wynikających z umowy pożyczki czy kredytu, naliczonych w zamian za udzielenie konsumentowi świadczenia pieniężnego. Za podmiot żądający zapłaty można zatem uznać zarówno prezesa zarządu, który upoważnił do windykowania należności, jak i osobę faktycznie je windykującą.

• Umowy objęte ograniczeniem windykacji

Art. 304 § 2 i 3 KK[6] odnosi się do umów zawartych przed dniem wejścia w życie Tarczy 3.0. Ze względów ostrożnościowych, powinno się zatem wziąć pod uwagę wszelkie umowy zawarte przed dniem 30 maja 2020 r. (niezależnie czy zawierane były „w czasach pandemii wirusa SARS-CoV-19” czy wcześniej).

• Forma naruszenia

Nie określono formy w jakiej żądanie zapłaty miałoby się odbyć. Należy zatem przez to rozumieć zarówno formę pisemną, jak i ustną. W tak szerokim rozumieniu, za żądanie zapłaty można również uznać np. wytoczenie powództwa, windykację telefoniczną, wezwanie do zapłaty.

III. Nieważność umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie

Na mocy Tarczy 3.0 wprowadzono również nową regulację do kodeksu cywilnego[7], tj. art. 387¹ KC odnoszący się do umowy przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie. W praktyce zawarcie takiej umowy okazywało się często niezbędne w celu uzyskania pożyczki bądź kredytu. Zgodnie z nowym przepisem nieważna jest umowa, w której osoba fizyczna zobowiązuje się do przeniesienia własności nieruchomości służącej zaspokojeniu jej potrzeb mieszkaniowych w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z tej lub innej umowy niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby.

Wyróżniono przy tym 3 przypadki, w których umowa przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie będzie nieważna. Z sytuacją taką będziemy mieć do czynienia, gdy:

• wartość nieruchomości jest wyższa niż wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych powiększonych o wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie od tej wartości za okres 24 miesięcy lub
• wartość zabezpieczanych tą nieruchomością roszczeń pieniężnych nie jest oznaczona, lub
• zawarcie tej umowy nie zostało poprzedzone dokonaniem wyceny wartości rynkowej nieruchomości przez biegłego rzeczoznawcę.

Do umów przewłaszczenia na zabezpieczenie zawartych przed dniem wejścia w życie Tarczy 3.0, tj. przed 16 maja 2020 r., stosuje się przepisy dotychczasowe.

IV. Ograniczenia dotyczące licytacji mieszkania

Tarcza 3.0 modyfikuje również kodeks postępowania cywilnego[8], wprowadzając art. 952¹ KPC. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu termin licytacji lokalu mieszkalnego lub działki zabudowanej budynkiem mieszkalnym, które służą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika, wyznacza się na wniosek wierzyciela. Przy czym, wierzyciel może złożyć taki wniosek m.in. jeżeli wysokość egzekwowanej należności głównej stanowi co najmniej 5% wartości nieruchomości. Przepisów tych nie stosuje się w enumeratywnie wyznaczonych w ustawie przypadkach.

Należy mieć na uwadze, iż w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii oraz 90 dni po jego zakończeniu nie przeprowadza się licytacji lokalu mieszkalnego lub nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym, które służą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika.

Art. 952¹ KPC stosuje się również do postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie Tarczy 3.0, tj. 16 maja 2020 r., jeżeli przed tą datą nie został złożony przez wierzyciela wniosek o wyznaczenie terminu pierwszej licytacji nieruchomości.

***

W razie jakichkolwiek pytań lub wątpliwości dotyczących materii artykułu zapraszamy do kontaktu: monika.ciechomska@rkkw.pl

[1] Tarcza 2.0, tj. ustawa o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw z dnia 31 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 568) do ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. poz. 374 i 567).

[2] Tarcza 3.0, tj. ustawa o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 z dnia 14 maja 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 875).

[3] Kodeks karny, tj. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 2019 r. poz. 1950 z późn. zm.) („KK”).

[4] Art. 8 Tarczy 3.0 wprowadza zmiany w   w art. 304 KK dotychczasową treść oznacza się jako § 1 i dodaje się § 2 i 3 w brzmieniu:

,,§ 2. Kto, w zamian za udzielone osobie fizycznej świadczenie pieniężne wynikające z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie , podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

3. Tej samej karze podlega, kto, w związku z udzieleniem osobie fizycznej świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie świadczenia pieniężnego z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych lub odsetek maksymalnych za opóźnienie, określonych w ustawie.”

[5] Art. 76 pkt 1) Tarczy 3.0.

[6] Należy mieć również na uwadze, iż art. 304 § 2 i 3 KK, dotyczy żądania zapłaty wyłącznie od osoby, której udzielono pożyczkę niezwiązaną bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby. Odnosi się zatem jedynie do umów zawartych z konsumentami.

[7] Kodeks cywilny, tj. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 z późn. zm.) („KC”).

[8] Kodeks postępowania cywilnego, tj. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1460 z późn. zm.) („KPC”).