Czy zapraszać na zgromadzenie zawieszonego wspólnika?

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23.05.2019 r. (sygn. II CSK 307/18) stwierdził, że wspólnik zawieszony w prawie uczestniczenia oraz w prawie głosu na zgromadzeniu wspólników, a także zawieszony w prawie do zgłaszania sprzeciwu na podstawie art. 240 KSH nie powinien być uwzględniany przy ustalaniu osób uprawnionych do reprezentacji kapitału zakładowego wymaganego do odbycia zgromadzenia wspólników w trybie nieformalnym.

Zgromadzenie w trybie nieformalnym – czy wszyscy wspólnicy muszą być obecni?

Prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników stanowi jedno z elementarnych praw przysługujących udziałowcom. Bezzasadne niedopuszczenie wspólnika do udziału w zgromadzeniu może zatem stanowić podstawę do stwierdzenia nieważności uchwał podjętych pod wymuszoną nieobecność tego wspólnika.

W sprawie analizowanej przez Sąd Najwyższy, wspólnik mniejszościowy („Powód“) zaskarżył uchwały zgromadzenia wspólników sp. z o.o., które odbyło się bez jego udziału w trybie art. 240 KSH. Zgodnie z przywołanym przepisem, uchwały można powziąć pomimo braku formalnego zwołania zgromadzenia wspólników, jeżeli cały kapitał zakładowy jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego odbycia zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.

Nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego odbycia tego zgromadzenia. Powód nie został o nim zawiadomiony, ponieważ w dacie odbycia ww. wydarzenia korporacyjnego obowiązywało nieprawomocne postanowienie o zabezpieczeniu roszczenia o wyłączenie Powoda jako wspólnika mniejszościowego z pozwanej spółki („Postanowienie o Zabezpieczeniu”). Na mocy tego orzeczenia Powód został zawieszony m.in. w:

• wykonywaniu praw udziałowych jako wspólnik w zakresie uczestnictwa oraz wykonywania prawa głosu na nadzwyczajnych zgromadzeniach wspólników z ograniczeniem do spraw wymagających bezwzględnej większości głosów (tj. z wyłączeniem zawieszenia w zakresie spraw podlegających kompetencji zwyczajnego zgromadzenia wspólników oraz spraw wymagających stosownie do przepisów KSH kwalifikowanej większości głosów);
• zgłaszaniu sprzeciwów, o których mowa w art. 240 KSH.

W protokole z ww. zgromadzenia stwierdzono, że obecni są wszyscy wspólnicy uprawnieni do uczestnictwa i głosowania na zgromadzeniu wspólników, gdyż w odniesieniu do Powoda skuteczne jest Postanowienie o Zabezpieczeniu.  Podczas zgromadzenia podjęto uchwały w sprawie zmian w Zarządzie, sprzedaży nieruchomości spółki oraz zaciągnięcia kredytu celowego i ustanowienia hipoteki w celu zabezpieczenia jego spłaty.

Doniosłe skutki zawieszenia wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych

W sprawach o wyłączenie wspólnika ze spółki z o.o., w celu zabezpieczenia powództwa sąd może, z ważnych powodów, zawiesić wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych w spółce (art. 268 KSH).

Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że zawieszenie Powoda w wykonywaniu praw członkowskich nie spowodowało pozbawienia go posiadania udziału w kapitale zakładowym pozwanej spółki, ale wywołało ten skutek, że Powód z uwagi na pozbawienie prawa uczestniczenia i prawa głosu na nadzwyczajnym zgromadzeniu wspólników nie mógł być obecny i uwzględniony w ramach pojęcia „reprezentacji całego kapitału zakładowego” z art. 240 KSH. Innymi słowy, powyższe pojęcie – zdaniem Sądu Najwyższego – uwzględnia tylko tę część kapitału zakładowego, co do której zachodzi możliwość brania udziału w zgromadzeniu wspólników. Przyjmuje się zatem fikcję, że istnieje taki stan, jakby takiego wspólnika nie było.

W rezultacie wspólnik zawieszony w prawie uczestniczenia oraz w prawie głosu na zgromadzeniu wspólników, a także zawieszony w prawie do zgłaszania sprzeciwu na podstawie art. 240 KSH nie powinien być uwzględniany przy ustalaniu osób uprawnionych do reprezentacji kapitału zakładowego wymaganego do odbycia zgromadzenia wspólników w trybie nieformalnym.

Rola postanowienia o zabezpieczeniu w procesie o wyłączenie wspólnika

Nie można również tracić z pola widzenia tego, że w procesie o wyłączenie wspólnika Sąd Najwyższy przypisuje istotną rolę wydanemu postanowieniu o zabezpieczeniu. Zdaniem Sądu Najwyższego, uchwały podjęte bez zawieszonego wspólnika pozostają prawnie skuteczne, nawet w sytuacji, gdy zabezpieczone powództwo o wyłączenie wspólnika zostaje ostatecznie oddalone. Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że interpretacja odmienna prowadziłaby do tego, iż wydane postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia nie miałoby żadnego praktycznego znaczenia (zwłaszcza zaś zawieszony wspólnik przez sam fakt nieobecności na zgromadzeniu mógłby uniemożliwić podjęcie jakichkolwiek uchwał), jego skuteczność byłaby iluzoryczna, a zatem jest nie do przyjęcia.

Sąd Najwyższy odwołał się przy tym do poglądu wyrażonego w wyroku z dnia 26.03.2002 r., III CKN 1238/99, w świetle którego: „zawieszenie wspólnika w wykonywaniu praw udziałowych pociąga za sobą doniosły skutek prawny, gdyż w zakresie objętym zabezpieczeniem przyjmuje się tak jakby wspólnika nie było. Co więcej, zabezpieczenie wydane na podstawie art. 282 § 2 KH stanowi nie tylko formę tymczasowej ochrony prawnej, o charakterze pewnego prowizorium obowiązującego na czas trwania procesu, ale wywiera skutki trwałe. Polegają one min. na tym, że podjęte bez udziału zawieszonego w prawach członkowskich wspólnika uchwały pozostają ważne i prawnie skuteczne, choćby zabezpieczone w ten sposób powództwo o jego wyłączenie zostało ostatecznie oddalone”.

Decydujące znaczenie ma treść postanowienia o zabezpieczeniu

Oceniając wpływ zawieszenia Powoda w wykonywaniu jego praw udziałowych na ważność uchwał podjętych podczas kwestionowanego zgromadzenia, należy zwrócić szczególną uwagę na treść wydanego w sprawie Postanowienia o Zabezpieczeniu. Na mocy tego orzeczenia Powód został zawieszony m.in. w prawie uczestniczenia w nadzwyczajnych zgromadzeniach wspólników (z ograniczeniem do spraw wymagających bezwzględnej większości głosów), jak również w wykonywaniu na nich prawa głosu. Gdyby udzielone zabezpieczenie ograniczało się do zawieszenia Powoda w wykonywaniu prawa głosu, to wówczas spółka musiałaby poinformować Powoda o kwestionowanym zgromadzeniu wspólników, a jego udział byłby brany pod uwagę przy ocenie spełnienia wymogu „reprezentacji całego kapitału zakładowego” w rozumieniu art. 240 KSH. Prawo głosu jest bowiem odrębnym od prawa udziału w zgromadzeniu uprawnieniem korporacyjnym wspólnika.

Zdaniem Autora…

Analizowany wyrok Sądu Najwyższego ma istotne znaczenie praktyczne dla funkcjonowania spółek kapitałowych. Przede wszystkim akcentuje to, jak zawieszenie wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych na mocy postanowienia zabezpieczeniu (nawet nieprawomocnego), kształtuje rzeczywistość korporacyjną spółki.

W sprawie rozstrzyganej przez Sąd Najwyższy zakres udzielonego zabezpieczenia był bardzo szeroki. W konsekwencji pozwana spółka – w czasie obowiązywania zabezpieczenia – mogła  m.in. przeprowadzać nadzwyczajne zgromadzenia wspólników (z ograniczeniem do spraw wymagających bezwzględnej większości głosów), bez konieczności zawiadamiania zawieszonego wspólnika o tych wydarzaniach. Co szczególnie istotne, uchwały podjęte pod nieobecność zawieszonego wspólnika byłyby ważne i skuteczne nawet gdyby później okazało się, że postanowienie o zabezpieczeniu uchylono bądź powództwo o wyłączenie wspólnika zostało ostatecznie oddalone. Oznacza to, że decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy o stwierdzenie nieważności bądź uchylenie uchwał ma stan faktyczny istniejący w dniu odbycia zgromadzenia wspólników, na którym podjęto sporne uchwały.