Zmiany w hipotece przymusowej

Hipoteka przymusowa wydaje się być jednym z najbardziej efektywnych sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. Umożliwia ona ustanowienie zabezpieczenia na wszystkich nieruchomościach dłużnika, udziale w nieruchomości lub prawie użytkowania wieczystego, bez zgody, a także bez wiedzy dłużnika. Jej funkcją jest zapewnienie wykonania zobowiązania, a także ułatwienie przyszłego postępowania egzekucyjnego[1].

W ostatnim czasie omawiana instytucja została istotnie zmodyfikowana. Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego z dnia 1 czerwca 2017 roku, objęła między innymi zmianę art. 754¹ § 1 k.p.c. dotyczącego upadku zabezpieczenia roszczeń pieniężnych[2]. Przed nowelizacją przepis przewidywał upadek udzielonego zabezpieczenia po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. Wspomniana nowela wydłużyła termin obowiązywania zabezpieczenia do 2 miesięcy, a także rozszerzyła katalog orzeczeń, od których należy liczyć ten termin – uprzednio było to jedynie prawomocne orzeczenie uwzględniające roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, natomiast od 1 czerwca br. jest to również prawomocne postanowienie o odrzuceniu apelacji lub innego środka zaskarżenia wniesionego przez obowiązanego od orzeczenia uwzględniającego zabezpieczone roszczenie.

Dnia 7 lipca 2017 roku został opublikowany projekt Komisji Ustawodawczej Senatu wprowadzający kolejne zmiany w zakresie omawianego przepisu, a także w ustawie o księgach wieczystych i hipotece. Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 754¹ § 1 k.p.c., upadek zabezpieczenia nie nastąpi, jeżeli uprawniony złoży wniosek o dokonanie dalszych czynności egzekucyjnych. Utrzymanie zabezpieczenia będzie zatem uzależnione od podjęcia działań przez wierzyciela.

Co więcej, projekt zakłada dodanie w ustawie o księgach wieczystych i hipotece art. 111². W myśl ust. 1 wskazanej regulacji, wierzyciel będzie uprawniony, w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego zabezpieczone roszczenie, do żądania zmiany treści hipoteki ustanowionej na podstawie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia w hipotekę zabezpieczającą wierzytelność stwierdzoną już tytułem wykonawczym. Analogiczna zmiana będzie mogła być zastosowana w przypadku hipotek ustanowionych na innej podstawie (art. 111² § 3). Przekształcenie hipoteki nie będzie mogło prowadzić do zwiększenia zaspokojenia wierzyciela z pokrzywdzeniem wierzycieli z pierwszeństwem równym lub niższym (art. 111² § 2).

Propozycja Komisji odpowiada wcześniejszym postulatom wprowadzenia zmian w hipotece przymusowej, wyrażonym w wyroku Trybunału Konstytucyjnego o sygn. SK 71/13, w którym TK stwierdził niezgodność omawianego art. 754¹ § 1 k.p.c. z art. 64 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji[3]. W uzasadnieniu projektu przytoczono najważniejsze motywy tego orzeczenia wskazując, że ratio legis analizowanego przepisu „była ochrona dłużnika przy równoczesnej mobilizacji wierzyciela do jak najszybszego uczynienia użytku z udzielonego mu zabezpieczenia”. Zdaniem projektodawców aktualna regulacja jej nie realizuje – jej skutki mogą osłabiać ochronę dłużnika, a także podważać zaufanie wierzycieli do ustanowionego zabezpieczenia. Dotychczasowa egzekucja prowadzona tylko z nieruchomości, niejednokrotnie, z uwagi na skomplikowaną i długotrwałą procedurę, nie dawała możliwości  uzyskania przez wierzyciela należnych mu środków. Bieg terminu, po którym zabezpieczenie upadało, nie był w żaden sposób uzależniony od czynności wierzyciela, który pomimo aktywnego działania, w praktyce nie mógł wyegzekwować należności, więc udzielona mu ochrona była jedynie pozorna[4].

Nowe przepisy po wejściu w życie mają być stosowane także do zabezpieczeń, które zostały ustanowione przed wejściem w życie ustawy, ale do tego czasu nie upadły. Aktualnie projekt jest na etapie konsultacji.

[1] Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2014 r., IV CSK 76/14, SIP Legalis; S. Kostecki [w:] Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz, red. K. Osajda, SIP Legalis 2017.

[2] Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności z dnia 7 kwietnia 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 933).

[3] Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 października 2016 r., SK 71/13, SIP Legalis.

[4] Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o księgach wieczystych i hipotece, druk nr 559, http://www.senat.gov.pl/prace/senat/proces-legislacyjny-w-senacie/inicjatywy-ustawodawcze/inicjatywa,48.html.