Zmiany w postępowaniu cywilnym w 2018? – część I

Pod koniec listopada opublikowany został projekt ustawy zmieniającej przepisy kodeksu postępowania cywilnego (dalej odpowiednio jako „KPC” i „Projekt”). Zmiany dotyczą niemalże wszystkich etapów postępowania i wprowadzają nieznane wcześniej na gruncie polskiego ustawodawstwa instytucje procesowe. Wpisy na naszym blogu mają na celu przybliżenie najistotniejszych z nich.

Nadużycie prawa procesowego

W pierwszej kolejności Projekt zakłada wprowadzenie instytucji nadużycia prawa procesowego, która dotychczas była obecna jedynie doktrynie i orzecznictwie. Proponowane brzmienie nowego art. 4¹ KPC przewiduje, że z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono. Przepis ten stanowi ogólną klauzulę generalną, która jednak nie jest normą bez żadnej sankcji procesowej. Bowiem w dalszej części ustawodawca proponuje wprowadzenie szczegółowych środków, które sąd może zastosować w przypadku stwierdzenia takiego nadużycia.

Proponowany art. 226² KPC daje możliwość nałożenia z urzędu na stronę nadużywającą prawa grzywny, obowiązku poniesienia przez nią kosztów procesu w podwyższonej wysokości albo w całości. Natomiast na wniosek strony Sąd może przyznać od takiej strony na rzecz przeciwnika koszty procesu odpowiednio do spowodowanego nadużyciem zwiększenia nakładu pracy na prowadzenie sprawy, maksymalnie w dwukrotnej wysokości. Inna możliwość to zasądzenie od takiej strony odsetek należnych od świadczenia w podwyższonej stopie.

Mechanizmy zapobiegania obstrukcji sądowej

W celu minimalizacji nadużyć przez strony procesu proponuje się także inne rozwiązania mające jednocześnie zapobiegać obstrukcji sądowej, która niejednokrotnie paraliżuje postępowanie w sprawie. Nowe regulacje mają zniechęcać do wnoszenia do sądu:

1. pism nie zawierających żądania – takie pismo sąd będzie mógł zwrócić bez żadnych dalszych czynności (zob. art. 186¹ KPC wg Projektu),
2. oczywiście bezzasadnych pozwów – sąd będzie uprawniony do oddalenia powództwa na posiedzeniu niejawnym bez doręczenia pozwu i rozpoznania wniosków złożonych wraz z pozwem (zob. art. 191¹ KPC wg Projektu),
3. szeregu wniosków o wyłączenie sędziego – sąd będzie pozostawiał bez rozpoznania wniosek oparty tylko na okolicznościach dotyczących rozstrzygnięcia o dowodach lub ponowny wniosek co do tego samego sędziego z podaniem tych samych okoliczności; Nowym rozwiązaniem w tym zakresie jest też przekazanie sprawy do rozpatrzenia przez inny równorzędny sąd, przez sąd przełożony, w przypadku wyłączenia sędziego z mocy ustawy (zob. art. 48¹, 52, 53¹, 54 KPC wg Projektu),
4. „łańcucha” zażaleń – zażalenie wniesione jedynie dla przedłużenia postępowania, czyli wniesione przez tą samą stronę na to samo postanowienie po raz drugi i kolejny, a także zażalenie na postanowienie wydane na skutek wcześniejszego zażalenia sąd będzie mógł pozostawić w aktach sprawy bez dokonywania dalszych czynności (zob. art. 394³ KPC wg Projektu),
5. szeregu wniosków o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroków, w przypadku kiedy są one składane jedynie dla zwłoki (art. 352¹ KPC wg Projektu).

Planowanie rozprawy

Po nowelizacji rozbudowaniu ma ulec etap sprawy sądowej przed rozprawą. W pierwszej kolejności strony postępowania będą obowiązane do wzięcia udziału w posiedzeniu przygotowawczym, gdzie przedstawią wszystkie twierdzenia i dowody. Celem posiedzenia przygotowawczego jest rozwiązanie sporu bez wyznaczenia rozprawy. W trakcie tego posiedzenia sąd i strony między innymi ustalają wartość przedmiotu sporu i sąd w razie potrzeby zaznajamia strony z prawnymi aspektami sporu, w tym możliwych rozwiązaniach, jak też może poszukiwać ze stronami form polubownego rozwiązania sporu, wspierać strony w formułowaniu propozycji ugodowych oraz wskazywać sposoby i skutki rozwiązania sporu, w tym skutki finansowe. Sąd może też skierować strony do mediacji. Co ciekawe, zgodnie z Projektem podczas tego posiedzenia nie jest konieczne zachowanie przepisów postępowania, jeżeli ma się to przyczynić do osiągnięcia celu posiedzenia.

W przypadku nierozwiązania sporu podczas opisanego posiedzenia, sąd z udziałem stron sporządza plan rozprawy. Plan rozprawy ma zawierać przede wszystkim żądania i zarzuty stron, sporne fakty i oceny prawne, terminy posiedzeń i przeprowadzenia dowodów i termin ogłoszenia wyroku. Tak ukształtowany plan rozprawy, podpisany przez przewodniczącego i strony zastępuje wezwania stron. Stanowi on również podstawę do dalszego procedowania w sprawie (zob. art. 205¹-205¹⁴ KPC wg Projektu).

Zmiany w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym

Co więcej nowelizacja może wprowadzić istotne zmiany w postępowaniu zabezpieczającym. W przypadku złożenia wniosku o zabezpieczenie przed wszczęciem postępowania wymagane będzie dodatkowo uprawdopodobnienie (obok roszczenia i interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia) przeszkody do wniesienia pisma wszczynającego postępowanie w sprawie. Przesłanka ta uzasadniona jest praktyką wnioskodawców, których dążeniem jest jedynie udzielenie zabezpieczenia np. w celu szkodzenia konkurentowi, a w rzeczywistości nie planują wniesienia powództwa w sprawie. Kolejna zmiana dotyczy obowiązku wysłuchania uprawnionego przed zmianą lub uchyleniem zabezpieczenia (zob. art. 730¹, 735, 742 KPC wg Projektu).

Ponadto zmiana ma dotyczyć doręczenia postanowień w postępowaniu egzekucyjnym, w tym odpisu postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności. Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 794² KPC, postanowienia mają być doręczane wyłącznie wierzycielowi, gdyż, jak czytamy w uzasadnieniu Projektu, powinny być one „zaskoczeniem” dla dłużnika.

Projekt przewiduje także szereg innych zmian, mających na celu usprawnienie postępowania cywilnego, które przybliżymy Państwu w kolejnych wpisach.

Zachęcamy do zapoznania się projektem ustawy wraz z uzasadnieniem  zamieszczonym na stronie Rządowego Centrum Legislacji.