Instytucja Fundacji Rodzinnej której wejście w życie zbliża się wielkimi krokami ma być przełomowym narzędziem służącym polskim rodzimym firmom na przeprowadzenie procesów sukcesyjnych oraz kontynuowanie działalności biznesowej przez następne pokolenia. Planowane rozwiązania w swoich założeniach mają pomóc chronić kapitał rodzinny firm poprzez efektywne przeciwdziałanie jego rozdrobnieniu, co przełoży się na rozwój oraz zwiększenie potencjalnych inwestycji w przyszłości.
Przypomnijmy, iż według projektu ustawy z dnia 22.3.2021 o fundacji rodzinnej („Projekt”), który omawialiśmy w jednym z wcześniejszych wpisów, reguluje on tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie i likwidację Fundacji Rodzinnej oraz prawa i obowiązki fundatora i beneficjenta. Celem oraz głównym założeniem Projektu jest zapewnienie skutecznej, wielopokoleniowej sukcesji firm rodzinnych.
Szansa dla firm rodzinnych
Czy regulacja, która planowo ma wejść w życie 1.1.2022 r. pomoże w praktyce zbudować dobrze prosperujące wielopokoleniowe firmy? Analizując Projekt, można odnieść wrażenie, iż przepisy dotyczące Fundacji Rodzinnej idą w dobrym kierunku. Eksperci pozytywnie oceniają zaproponowane rozwiązania, chociaż niektóre z nich budzą kontrowersje, jak np. kwestie dotyczące roszczeń o zachowek.
Zgodnie z Projektem Fundacja będzie podlegać obowiązkowi wpisu do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonym przez Krajowy Rejestr Sądowy, co zapewni przejrzystość działalności Fundacji oraz umożliwi uzyskanie przez nią osobowości prawnej.
Projekt zakłada, iż fundatorem może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundator, jeżeli chce stworzyć Fundację, powinien na początku złożyć oświadczenie o jej utworzeniu poprzez akt założycielski lub testament i ustalić statut, który wymaga formy aktu notarialnego. Projekt zezwala, aby w Fundacji Rodzinnej funkcjonował więcej niż jeden fundator, przy czym w przypadku powołania do życia Fundacji w formie testamentu, ze względu na jego charakter, powstaje możliwość uzyskania statusu fundatora i dołączenia do Fundacji także przez współmałżonka pierwszego fundatora lub jego zstępnego, zgodnie z art. 10 ust. 2 Projektu . Dzięki temu rozwiązaniu Fundacja Rodzinna będzie mogła pozyskać całość praw do majątku, który ma zostać wniesiony, co może być korzystnym rozwiązaniem dla firm rodzinnych. Status dodatkowego fundatora pozwoli sprawnie przenieść całość mienia, której współwłaścicielami są członkowie rodziny, do majątku Fundacji.
Funkcjonowanie Fundacji
Statut, jako najistotniejszy dokument potrzebny do stworzenia Fundacji Rodzinnej, określać będzie m.in. cele Fundacji, mienie wnoszone przez fundatora, przeznaczenie majątku po jej likwidacji, ale przede wszystkim wskazywać będzie krąg beneficjentów Fundacji Rodzinnej. Beneficjentem może zostać organizacja pożytku publicznego albo osoba fizyczna, jednak nie jest konieczne aby była ona spokrewniona z fundatorem. Wystarczająca bliska więź oznacza, że beneficjentem będzie mógł zostać np. zaufany współpracownik firmy, przyjaciel rodziny, a także partner pozostający z fundatorem w nieformalnym i trwałym związku. Beneficjenci w związku ze swoim statusem posiadać będą uprawnienia do wglądu we wszelkie dokumenty dotyczące Fundacji oraz będą uprawnieni do uzyskiwania informacji o jej działalności. W przypadku pojawienia się wątpliwości będą oni mogli żądać wyjaśnień od Zarządu Fundacji.
Skoro zaś o Zarządzie mowa, to należy wskazać, że wraz z Radą Protektorów oraz Zgromadzeniem Beneficjentów, wchodzić ma on w skład organów Fundacji Rodzinnej mających zapewnić jej prawidłowe funkcjonowanie. Członkiem Zarządu oraz Rady Protektorów może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, ale również beneficjent, z tym że ci ostatni nie będą mogli stanowić więcej niż połowy członków w tych organach. Wobec tych rozwiązań ograniczona została możliwość czynnego uczestnictwa wszystkich beneficjentów w prowadzeniu spraw Fundacji Rodzinnej, a w zarządzanie zaangażowano także osoby trzecie.
Fundacja a prawo spadkowe
Projekt wprowadza również zmiany w obrębie prawa spadkowego, głównie dotyczące zachowku. Traktuje mienie wniesione do Fundacji na identycznych zasadach jak darowizny dokonywane na rzecz spadkobierców albo osób uprawnionych do zachowku. Celem tej modyfikacji jest przeciwdziałanie pokrzywdzeniu uprawnionych do zachowku w sytuacji, gdy całość majątku spadkowego zgromadzona jest w Fundacji. Może to jednak rodzić problemy dla fundatora, a szczególnie dla płynności finansowej firmy rodzinnej w sytuacji roszczenia z tytułu zachowku, na co wskazywali przedstawiciele owych firm podczas konsultacji, którzy postulowali o całkowite wyłączenie tej instytucji w stosunku do Fundacji.
Ostatecznie ograniczono jednak uprawnienie dochodzenia zapłaty zachowku w Fundacji Rodzinnej przez możliwość żądania przez obowiązanego odroczenia terminu płatności, rozłożenia na raty, a w wyjątkowych przypadkach jego obniżenia. Projekt przewidział także proporcjonalne zmniejszenie wartości zachowku o świadczenia otrzymane od Fundacji przez uprawnionego do zachowku. Takie rozwiązanie ocenić można jako pozytywne, gdyż narzędzia te pozwolą utrzymać stabilność finansową oraz pomogą obniżyć ryzyko niewypłacalności Fundacji Rodzinnej z jednoczesnym brakiem pokrzywdzenia dla uprawnionych do zachowku. Nie wyeliminują jednak w całości zagrożeń związanych z roszczeniami o zachowek, gdyż Fundacje te nie zawsze będą mogły dysponować wystarczającym kapitałem przeznaczonym na jego wypłatę nawet jeżeli okres płatności będzie rozłożony w czasie.
Komentarz
Projekt w przedstawionym kształcie zawiera wiele trafnych rozwiązań, które zapewne mogą pomóc w budowaniu wielopokoleniowych biznesów rodzinnych w Polsce. Ponadto jest to szansa dla firm rodzinnych na gromadzenie kapitału oraz pomnażanie go i inwestowanie w gospodarkę krajową. Z danych Instytutu Biznesu Rodzinnego wynika, że w przeciągu najbliższych pięciu lat sukcesję planuje ok. 57% firm rodzinnych.[1] Do tej pory brakowało w naszym kraju instytucji tego rodzaju, a proponowane w Projekcie rozwiązania częściowo opierają się na regulacjach z powodzeniem funkcjonujących w innych europejskich państwach, np. w Austrii.
Konsultacje dotyczące Projektu rozpoczęły się 23.3.2021 r., a opinie oraz uwagi do zaproponowanych zmian można zgłaszać w ciągu 30 dni. Zgodnie z założeniami Projekt miałby zostać skierowany do parlamentu i kontynuować proces legislacyjny już w drugiej połowie 2021 r.
Autorem wpisu jest Oliwia Leszczyńska, Junior Associate w Kancelarii RKKW.
[1] Uzasadnienie Projektu ustawy z dnia 22 marca 2021 r. o fundacji rodzinnej,
https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12344906/12774276/12774277/dokument495469.pdf
(dostęp: 8.4.2021r.)
