Można złożyć zażalenie przed doręczeniem uzasadnienia postanowienia

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 października 2021 r., sygn. III CZP 55/20 stwierdził, że zażalenie wniesione przez uczestnika postępowania przed doręczeniem mu odpisu postanowienia z uzasadnieniem, o którego sporządzenie ten uczestnik wnosił, nie podlega odrzuceniu.

Rozstrzygnięcie SN

Sąd Najwyższy w odpowiedzi na przedstawione przez sąd okręgowy pytanie prawne Czy zażalenie złożone przez uczestnika postępowania przed doręczeniem odpisu uzasadnienia, o którego sporządzenie wnosił, to jest przed rozpoczęciem biegu terminu do jego złożenia, podlega odrzuceniu?​ podjął uchwałę o następującej treści: ​Nie podlega odrzuceniu zażalenie wniesione przez uczestnika postępowania przed doręczeniem mu odpisu postanowienia z uzasadnieniem, o którego sporządzenie ten uczestnik wnosił.

Powyższa uchwała rozstrzyga zagadnienie prawne powstałe na tle wątpliwości interpretacyjnych związanych ze zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw[1] („KPC”), które dotyczą, m.in. sposobu uzasadniania, doręczania oraz zaskarżania orzeczeń wydawanych zarówno na posiedzeniu jawnym oraz niejawnym.

Poprzedni stan prawny

W poprzednio obowiązującym stanie prawnym, stosownie do art. 394 § 2 KPC, termin na wniesienie zażalenia wynosił tydzień. Termin ten liczony był od dnia prawidłowego doręczenia odpisu postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym albo od ogłoszenia postanowienia zapadłego na rozprawie, gdy strona nie zażądała w ustawowym terminie doręczenia postanowienia wraz z uzasadnieniem[2].

W obecnym stanie prawnym art. 394 § 2 KPC przewiduje, że termin do wniesienia zażalenia wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia wraz z uzasadnieniem. Jeżeli przy wydaniu postanowienia sąd odstąpił od jego uzasadnienia, termin liczy się od dnia ogłoszenia postanowienia, a jeżeli podlegało ono doręczeniu – od dnia jego doręczenia.

Zmiana KPC obejmowała również – obecnie uchylony – art. 369 § 2 KPC, który podobnie jak w przypadku wniesienia zażalenia na postanowienie, regulował dopuszczalność wniesienia apelacji bez wcześniejszego wniosku strony skarżącej o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia i jego doręczenia. Termin na wniesienie apelacji biegł od dnia doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem albo od dnia, w którym upłynął termin na zgłoszenie wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem. Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 369 KPC, apelację należy wnieść w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. W związku z powyższym, poprzednio obowiązujące przepisy w zasadzie nie nakładały wymogu zgłoszenia wniosku o doręczenie orzeczenia (w przypadku postanowienia zapadłego na rozprawie), ani też doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem nie stanowiło warunku dopuszczalności wniesienia środka odwoławczego. Zasadniczo, od strony (uczestnika) postępowania wymagano jedynie zachowania odpowiedniego terminu na wniesienie środka odwoławczego. Przyjęte przez ustawodawcę nowe rozwiązania zobowiązują więc stronę skarżącą do złożenia wniosku o doręczenie postanowienia / wyroku wraz z uzasadnieniem.

Orzecznictwo na tle obowiązującego KPC

Brzmienie nowych przepisów dotyczących zaskarżalności orzeczeń oraz ich uzasadniania były już przedmiotem analiz SN, m.in. w uchwale:

• z dnia 20 sierpnia 2021 r., sygn. akt III CZP 59/20, w której SN stwierdził, że:

zażalenie wniesione w terminie tygodniowym od dnia doręczenia odpisu postanowienia z uzasadnieniem, mimo niezgłoszenia wniosku, o którym mowa w art. 357 § 2¹ KPC, podlega odrzuceniu jako niedopuszczalne[3].

W tej sprawie sąd apelacyjny, który rozpoznawał sprawę, powziął poważne wątpliwości co do dopuszczalności wniesionego środka, gdyż strona wnosząca zażalenie nie zgłosiła wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia i jego doręczenie. Co istotne, sąd okręgowy uznając się za niewłaściwy w sprawie, doręczył stronie powodowej postanowienie wraz z uzasadnieniem, mimo braku takiego wniosku.

Powyższa uchwała SN rozstrzygnęła przede wszystkim, iż konieczne jest złożenie wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia orzeczenia, wskazując tym samym, że jest to warunek sine qua non dopuszczalności wniesienia środka odwoławczego. Innymi słowy nie można wnieść zażalenia ani apelacji bez złożenia wniosku o uzasadnienie.

Ponadto, wadliwe doręczenie przez sąd z urzędu odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem nie sanuje braku obligatoryjnego wniosku strony o sporządzenie uzasadnienie orzeczenia i jego doręczenie;

• z dnia 2 lipca 2021 r., sygn. akt III CZP 38/20, w której SN stwierdził, że:

termin do wniesienia zażalenia na zarządzenie o zwrocie pozwu, w którym wskazano zasadnicze powody rozstrzygnięcia, biegnie od dnia doręczenia uzasadnienia zgłoszonego na żądanie strony w terminie tygodnia od dnia doręczenia zarządzenia[4].

Pytanie postawione przez sąd apelacyjny wynikło na tle wątpliwości Sądu dotyczących tego, czy w obecnym stanie prawnym doręczenie podlegającego zaskarżeniu zarządzenia ze sporządzonym zgodnie z art. 357 § 5 KPC w związku z art. 362 KPC zwięzłym wskazaniem zasadniczych powodów rozstrzygnięcia otwiera drogę do wniesienia zażalenia.

Z uchwały tej wypływają następujące wnioski: (i) art. 357 § 5 KPC nie stanowi wyjątku od art. 394 § 2 KPC, mimo iż jak wskazał SN w uzasadnieniu, przemawia za tym wykładnia celowościowa: niejednokrotnie pisemne uzasadnienie stanowi ich powtórzenie, a wymaganie zgłoszenia w takiej sytuacji wniosku o uzasadnienie stanowi dodatkowy i niezrozumiały obowiązek dla stron, zwłaszcza niezastępowanych przez profesjonalnego pełnomocnika, a ponadto wydłuża postępowanie i jest sprzeczne z postulatem lojalności wobec stron. Wskazanie najistotniejszych powodów rozstrzygnięcia pozwala na sformułowanie zażalenia bez oczekiwania na doręczenie uzasadnienia, a w rezultacie na szybsze rozstrzygnięcie środka odwoławczego oraz (ii) z uwagi na wykładnie językową oraz systemową, pojęcia „zasadnicze powody rozstrzygnięcia” i „uzasadnienie” nie mogą być utożsamiane ani rozumiane jako terminy równoznaczne.

Powyższe orzeczenia nie wyjaśniają jednak dalej idących kwestii, stąd uzasadnione staje się pytanie zadane przez Sąd Okręgowy w Szczecinie, czy środek odwoławczy złożony przed doręczeniem stronie postępowania odpisu orzeczenia z uzasadnieniem, o które sporządzenie wnosił, podlega odrzuceniu. Zgodnie z literalnym brzmieniem znowelizowanych przepisów, nietrudno byłoby postawić tezę, że z uwagi na nierozpoczęcie biegu terminu do wniesienia środka odwoławczego (gdyż termin ten biegnie od dnia doręczenia uzasadnienia), złożenie zażalenia jest niedopuszczalne.

Podsumowanie

Sąd Najwyższy w omawianej uchwale przyjął jednak mniej formalistyczne stanowisko. Uznał, że dla możliwości skutecznego wniesienia środka zaskarżenia wystarczające jest uprzednie złożenie wniosku o uzasadnienie skarżonego orzeczenia, a nie doręczenie tego uzasadnienia.

Podsumowując obecny stan prawny oraz orzecznictwo, należy stwierdzić, że:

• ustawodawca nie dopuszcza wniesienia środka odwoławczego wprost, tj. bez uprzedniego wniosku strony skarżącej o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia oraz o jego doręczenie wraz z uzasadnieniem;
• strona skarżąca musi wystąpić z wnioskiem o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia oraz o jego doręczenie;
• doręczenie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem rozpoczyna bieg terminu na wniesienie środka odwoławczego;
• wadliwe doręczenie przez sąd z urzędu odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem nie skutkuje rozpoczęciem biegu terminu do wniesienia środka odwoławczego – per analogiam również uzyskanie treści uzasadniania w inny sposób nie spełnia warunku formalnego wniesienia środka odwoławczego;
• środek odwoławczy nie podlega odrzuceniu, jeżeli został złożony przed doręczeniem odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem, lecz po złożeniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia oraz o jego doręczenie.

Na dzień sporządzenia wpisu uzasadnienie do uchwały z dnia 26 października 2021 r., sygn. akt III CZP 55/20 nie zostało jeszcze sporządzone i opublikowane. Kwestie oceny argumentacji Sądu Najwyższego omówione zostaną w kolejnej publikacji po zapoznaniu się z treścią uzasadnienia uchwały.

***

Autorem wpisu jest Mateusz Rubaj, Junior Associate w Kancelarii RKKW.

Więcej rozważań na temat zmian KPC znajdziecie Państwo we wcześniejszym wpisie „Uzasadnienie orzeczenia a środek odwoławczy”.

[1] Dz.U. z 2019 r, poz. 1469.

[2] red. prof. dr hab. Marszałkowska-Krześ, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz 2018, Art. 394 KPC, wyd. 23, Nb. 28/autor fragmentu: A. Niedużak.

[3] LEX nr 3212839.

[4] LEX nr 3207711.