W dniu 28 maja bieżącego roku został opublikowany projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (dalej odpowiednio jako: „Projekt” i „u.o.p.z.”). Ustawa ta ma zastąpić dotychczas obowiązującą regulację w zakresie odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych. Z uwagi na charakter proponowanych rozwiązań warto już dziś zapoznać się z Projektem i wdrożyć odpowiednie procedury, które pomogą uniknąć ryzyka narażenia spółki na odpowiedzialność karną spowodowaną nierzetelnymi działaniami jej organów, pracowników lub współpracowników.
Konieczność zmiany regulacji dotyczącej odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, a więc osób prawnych, spółek handlowych z udziałem Skarbu Państwa oraz polskich oddziałów podmiotów zagranicznych, uzasadniona jest, w opinii autorów projektu, potrzebą zwiększenia efektywności narzędzi służących do wymierzenia sankcji podmiotom zbiorowym, zwłaszcza w przypadku zwalczania poważnej przestępczości gospodarczej i skarbowej[1]. W szczególności zwraca się uwagę na bardzo małą liczbę spraw toczących się przed sądami na podstawie aktualnie obowiązującej ustawy oraz niski wymiar zasądzanych kar.
Projekt zakłada oparcie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego o koncepcję tzw. winy anonimowej. Zgodnie z nią, postępowanie przeciwko podmiotowi zbiorowemu będzie mogło być wszczęte już w przypadku wykazania uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu o charakterze przestępstwa oraz stwierdzenia istnienia interesu publicznego w prowadzeniu takiego postępowania. Stanowi to istotną zmianę w stosunku do aktualnego stanu prawnego, w którym wszczęcie postępowania przeciwko podmiotowi zbiorowemu uzależnione jest od uzyskania prawomocnego wyroku karnego przeciwko faktycznemu sprawcy czynu. Należy więc stwierdzić, że proponowane rozwiązanie przyznaje dużą władzę dyskrecjonalną organom w zakresie wszczynania postępowań.
Możliwość przypisania podmiotowi zbiorowemu odpowiedzialności będzie uzależniona od spełnienia dwóch warunków: (i) wykazania związku pomiędzy popełnionym czynem, a prowadzoną przez taki podmiot działalnością oraz (ii) uzyskania korzyści przez podmiot w wyniku popełnionego czynu. Ponadto Projekt zakłada poszerzenie podstaw odpowiedzialności podmiotów zbiorowych i objęcia nią zachowań uznanych za zachowania własne podmiotów zbiorowych wyczerpujące znamiona czynu zabronionego. Wobec proponowanego brzmienia art. 5 ust. 2 u.o.p.z., nastąpi rozszerzenie odpowiedzialności podmiotów o czyny osób zatrudnionych, popełnione w ramach wykonywanych obowiązków oraz współpracującą z podmiotem kadrę menedżerską.
Szczególną uwagę należy zwrócić na projektowany art. 6 ust. 2 u.o.p.z., dotyczący sytuacji, gdy nie można ustalić osoby, która czyn popełniła, jak również sytuacja, gdy wiele osób i organów realizuje znamiona czynu zabronionego. Wskazuje on przesłanki zawinienia przez podmiot zbiorowy, do których należą wina w wyborze albo nadzorze oraz wina organizacyjna. W konsekwencji możliwe będzie zwolnienie podmiotu zbiorowego od odpowiedzialności karnej w przypadku wykazania, że wszystkie obowiązane organy i osoby uprawnione do działania w imieniu lub w interesie tego podmiotu zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach, w organizacji tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością (projektowany art. 6 ust. 3 u.o.p.z.). W uzasadnieniu Projektu autorzy wskazują, że w stosunku do podmiotu zbiorowego klauzulę należytej staranności należy rozumieć w sposób uwzględniający zawodowy charakter prowadzonej przez niego działalności (analogicznie do treści art. 355 § 2 Kodeksu Cywilnego). Stąd też niezwykle istotne jest wdrożenie w spółkach procesów ukierunkowanych na wykrywanie wszelkich przypadków nadużyć. Szczególnie cenne może okazać się przeprowadzanie regularnych kontroli ich egzekwowania przez wszystkich pracowników oraz współpracowników. Wydaje się, że taka praktyka powinna być uznana za wystarczającą dla wykazania należytej staranności w działalności wszystkich organów podmiotu.
Na koniec warto przeanalizować przewidziany przez Projekt katalog kar.
- Wysokość maksymalnej kary pieniężnej wzrośnie do kwoty 30 mln złotych, przy czym projekt zakłada rezygnację z wymogu, by kwota nałożonej kary nie przekraczała 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym w którym doszło do popełnienia przestępstwa.
- Zupełną nowością jest proponowana w art. 16 pkt. 2 u.o.p.z. sankcja polegająca na możliwości likwidacji bądź rozwiązania podmiotu zbiorowego.
- Bardzo dotkliwymi w skutkach środkami karnymi mogą być w praktyce: obowiązek zwrotu na rzecz Skarbu Państwa równowartości wsparcia finansowego środkami publicznymi, otrzymanego od chwili popełnienia czynu zabronionego do chwili wydania orzeczenia w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, bądź też zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi, czy też zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne.
Zachęcamy do zapoznania się z opisanym Projektem.
[1] Uzasadnienie Projektu z dnia 25 maja 2018 r. https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12312062/katalog/12511901
