Nowelizacja KPC – nowe postępowanie dla konsumentów i zmiany w sprawach bagatelnych

Współautorem wpisu jest Maciej Jankiewicz.

Kontynuujemy cykl wpisów nt. nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego. W poprzednim wpisie opisaliśmy zmiany we właściwości sądów. Dnia 1.07.2023 r. wchodzi w życie większość przepisów ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw („nowelizacja”, „ustawa nowelizująca”). Zgodnie z uzasadnieniem projektu głównym celem nowelizacji jest wyeliminowanie wątpliwości związanych z dużą nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego („KPC”) z 2019 r.

Nowelizacja wprowadza do KPC postępowanie z udziałem konsumentów. Jest to nowy rodzaj postępowania odrębnego w ramach procesu, regulowany przez art. 458¹⁴–458¹⁶ KPC. Jego zasadniczym celem jest zwiększenie ochrony prawnej konsumenta, poprzez ułatwienie mu dochodzenia i obrony swoich praw przeciwko przedsiębiorcom na drodze sądowej.

Zmiany dotykają również tzw. spraw bagatelnych, rozpatrywanych w ramach postępowania uproszczonego. Ustawodawca rozszerza kategorię tych spraw i jednocześnie w jeszcze większym stopniu upraszcza procedurę ich rozstrzygania.

1. Postępowania z udziałem konsumenta

W postępowaniu konsumenckim rozpatrywane będą sprawy o roszczenia konsumenta przeciwko przedsiębiorcy oraz o roszczenia przedsiębiorcy względem konsumenta, pod warunkiem, że konsument ten jest stroną postępowania. Warto zaznaczyć, że omawiane postepowanie będzie miało zastosowanie choćby przedsiębiorca będący jego stroną zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej.

Ustawodawca tworzy nowy typ właściwości przemiennej, umożliwiając konsumentowi wniesienie powództwa do sądu właściwego ze względu na miejsce jego zamieszkania. Uprawnienie to nie dotyczy spraw, w których właściwość sądu jest wyłączna – np.  przy powództwie o prawa rzeczowe na nieruchomości.

Zróżnicowanie pozycji procesowej przedsiębiorcy i konsumenta przejawia się przede wszystkim w zasadach prekluzji dowodowej. Przedsiębiorca jest zobowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pierwszym piśmie w sprawie – w pozwie lub w odpowiedzi na pozew. Sankcją za uchybienie temu wymogowi jest pominięcie spóźnionych twierdzeń i dowodów, chyba że przedsiębiorca uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. Rozwiązanie to znane jest z innego postępowania odrębnego – postępowania gospodarczego. Różnica polega na tym, że w postępowaniu konsumenckim wymogi te nie dotyczą drugiej strony procesu, czyli konsumenta. Jeśli w sprawie nie wyznaczono posiedzenia przygotowawczego, może on co do zasady przytaczać twierdzenia i dowody aż do zamknięcia rozprawy, na podstawie art. 205¹² § 2 KPC, chyba że stanowiłoby to działanie na zwłokę albo naruszenie zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu.

Nowelizacja przyznaje sądowi możliwość obciążenia strony będącej przedsiębiorcą kosztami procesu w całości lub w części, a nawet podwyższenia ich maksymalnie dwukrotnie. Sankcja może zostać zastosowana, gdy przedsiębiorca zaniechał próby ugodowego rozwiązania sporu, uchylił się od udziału od niej lub uczestniczył w niej w złej wierze, co doprowadziło do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.

Wskazane wyżej rozwiązanie ma głównie na celu zwalczanie sytuacji, w których pomimo zasadności roszczenia konsumenta, przedsiębiorca odmawia polubownego załatwienia sporu. W ten sposób przedsiębiorca liczy, że konsument nie zdecyduje się na czasochłonną i kosztowną drogę sądową. Należy zaznaczyć, że powyższe uprawnienie sądu jest niezależne od wyniku procesu.

Przepisy dot. postępowania z udziałem konsumentów wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia ustawy nowelizującej (1.07.2023 r.). Nie znajdą zastosowania do spraw wszczętych i niezakończonych przed tym terminem.

2. Sprawy bagatelne do 4000 zł i bez obowiązku rozprawy

Ustawodawca wyróżnia w ramach postępowania uproszczonego specjalną kategorię spraw, w literaturze określaną bagatelnymi. Dotychczas zgodnie z obecnym brzmieniem art. 505⁸ § 4 KPC pojęcie to dotyczyło postępowań, w których wartość przedmiotu sporu nie przekraczała 1000 złotych. Nowelizacja podwyższa ten próg do 4000 złotych i jednocześnie wprowadza nowy mechanizm, mający na celu usprawnienie załatwiania tego typu spraw.

Zgodnie z nowym art. 505^1a KPC sprawa bagatelna może zostać rozpoznana na posiedzeniu niejawnym, nawet jeśli strona złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy. To czy przeprowadzenie rozprawy będzie w danej sprawie konieczne, zależy od uznania sądu.

W mocy pozostają również inne szczególne rozwiązania dotyczące spraw tego typu. Po pierwsze, sąd może ograniczyć uzasadnienie wyroku do wyjaśnienia jego podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa. Po drugie, sąd II instancji jest uprawniony do uchylenia zaskarżonego wyroku w sprawie bagatelnej i przekazania jej do ponownego rozpoznania tylko w ściśle określonych przypadkach. Dotyczy to stwierdzenia nieważności postępowania lub wystąpienia podstaw do odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania.

Opisywane rozwiązania mają na celu minimalizację zakresu czynności sądów w sprawach bagatelnych i umożliwienie sprawnego ich rozstrzygnięcia. Zmiany wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia ustawy (1.07.2023 r.). Przepis ograniczający możliwość uchylenia wyroku w postępowaniu apelacyjnym znajdzie również zastosowanie do nowego zakresu spraw bagatelnych, w których wyrok sądu pierwszej instancji został wydany przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej.

***

Autorami wpisu są adwokat Wojciech Rzepiński, Senior Associate w Kancelarii RKKW oraz Maciej Jankiewicz.