Nowelizacja KPC – zmiany we właściwości sądów

Współautorem wpisu jest Maciej Jankiewicz.

Na podpis Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oczekuje ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw („nowelizacja”, „ustawa nowelizująca”). Zgodnie z uzasadnieniem projektu, jej głównym celem jest wyeliminowanie wątpliwości związanych z dużą nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego („KPC”) z 2019 r.

Poniżej opisujemy wybrane zmiany w zakresie właściwości rzeczowej, funkcjonalnej oraz miejscowej sądów, w tym wprowadzone wyjątki od zasad ogólnych.

I. Właściwość sądu okręgowego w sprawach od 100 tysięcy złotych, w tym zmiana w zakresie spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej

Nowe brzmienie art. 17 pkt 4 KPC zakłada, że sąd okręgowy będzie właściwy do spraw o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 100 tysięcy złotych z wyjątkiem spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Podwyższeniu ulegnie więc dotychczas obowiązujący próg wartości przedmiotu sporu, czyli 75 tysięcy złotych.

Zmianę uzasadnia się przede wszystkim nieaktualnością dotychczasowego progu, który obowiązywał od 5 lutego 2005 r. Od tamtej pory w kraju znacznie zmieniły się realia gospodarcze, w tym wartość PKB i wysokość średniego wynagrodzenia. Projektodawca wskazuje, że minimalne wynagrodzenie wzrosło od 2005 r. ponad trzykrotnie.

Mniej widoczną, ale również istotną zmianą związaną z nowym kształtem przepisu jest wyłączenie spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym z wyłącznej właściwości sądów rejonowych. Oznacza to, że jeśli wartość przedmiotu sporu w takiej sprawie przewyższy 100 tysięcy złotych, właściwym do jej rozpatrzenia w I instancji będzie sąd okręgowy. W praktyce łatwo będzie o spełnienie tego warunku, zważając na przeciętną wysoką wartość nieruchomości.

Zmiana wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia ustawy nowelizującej. Nie stosuje się jej do spraw wszczętych, ale niezakończonych przed tym terminem. Od tej zasady jest jednak wyjątek dotyczący spraw rozpoznawanych przed sądem rejonowym, w których po dniu wejścia w życie ustawy doszło do rozszerzenia powództwa lub wytoczenia przez pozwanego powództwa wzajemnego. Chodzi o sytuacje opisane w art. 193 KPC i 204 § 2 KPC.

II. Zażalenia do sądu II instancji w szerszym zakresie – w tym co do postanowień o zabezpieczeniu roszczeń

Nowelizacja zmierza do częściowego odejścia od instytucji tzw. zażaleń poziomych, a więc rozpatrywanych przez inny skład tego samego sądu. Dodany do art. 394 KPC nowy § 4 wprowadza ogólną zasadę, zgodnie z którą zażalenia na postanowienia sądu rozpatruje sąd wyższej instancji, chyba że ustawa stanowi inaczej. W ocenie projektodawcy, opisywana zmiana ma wyłącznie charakter porządkowy i precyzujący. Towarzyszą jej jednak również modyfikacje zasad szczególnych.

Po pierwsze, bardzo istotną z perspektywy praktyki zmianą jest nowelizacja art. 741 KPC i ponowne przekazanie sądowi II instancji rozpatrywania zażaleń na postanowienia sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia. Ustawodawca dostrzegł, że orzeczenia w tym zakresie niejednokrotnie mają kluczowe znaczenie dla stron i z tego względu uznał, że wymagają zaangażowania dwóch instancji sądu.

Po drugie, zgodnie z art. 394 § 1 KPC pkt 5¹ zażalenia na postanowienia w przedmiocie sprostowania i wykładni orzeczenia będą rozpatrywane przez sąd wyższej instancji. Zmiana uzasadniana jest istotnym wpływem tych orzeczeń na kształt ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy.

Po trzecie, sąd II instancji (okręgowy) powróci również do niektórych czynności orzeczniczych w toku postępowania egzekucyjnego. Na podstawie nowego brzmienia art. 767⁴ KPC będzie rozpatrywał zażalenia na postanowienia m.in. wydane w wyniku rozpoznania zarzutów przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości czy wydane w toku spraw o egzekucję przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Omawiane rozwiązanie ma zapewnić większą jednolitość orzecznictwa.

Wszystkie wskazane wyżej zmiany dotyczące właściwości sądów w postępowaniu zażaleniowym wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia ustawy nowelizującej. Znajdą zastosowanie również do postępowań wszczętych przed tą datą.

III. Właściwość wyłączna dla frankowiczów – tylko przed sąd w miejscu zamieszkania powoda

Ustawodawca postanowił w niecodzienny sposób odciążyć Sąd Okręgowy w Warszawie, do którego spływa najwięcej spraw frankowych. Zgodnie z art. 18 ustawy nowelizującej w okresie 5 lat od dnia wejścia w życie przepisu powództwo konsumenta o roszczenie związane z zawarciem umowy kredytu waloryzowanego, denominowanego lub indeksowanego do waluty innej niż waluta polska, w tym o ustalenie istnienia lub nieistnienia wynikającego z niej stosunku prawnego, o ustalenie bezskuteczności postanowień tej umowy lub o zwrot świadczeń związanych z jej zawarciem, wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu powód ma miejsce zamieszkania.

Wskazany przepis ogranicza prawa konsumenta w sprawach frankowych i czasowo wyłącza możliwość wytoczenia przez niego powództwa w miejscu siedziby banku, na podstawie art.  37² KPC.

Zmiana wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy nowelizującej.

***

Autorami wpisu są adwokat Wojciech Rzepiński, Senior Associate w Kancelarii RKKW oraz Maciej Jankiewicz.