Wielkie zmiany w KPC nadchodzą

Ustawa rewolucjonizująca postępowanie cywilne została podpisana przez Prezydenta i oczekuje na publikację w Dzienniku Ustaw. Oznacza to, że dość szybko sądy, strony postępowań i pełnomocnicy będą musieli dostosować się do zmienionych lub zupełnie nowych instytucji – nowelizacja wejdzie w życie co do zasady 3 miesiące od ogłoszenia, a niektóre zmienione przepisy – w tym w zakresie opłat sądowych – nawet po 14 dniach.

W poniższym wpisie zwracamy uwagę na wybrane zmiany w postępowaniu rozpoznawczym, z którymi warto zapoznać się już dziś.

Sąd zaplanuje rozprawę…

W zakresie przebiegu i organizacji procesu wprowadzone zostanie planowanie rozprawy. Sąd zaplanuje rozprawę z udziałem stron, na posiedzeniu przygotowawczym, jeżeli nie dojdzie na nim do rozwiązania sporu w inny sposób, np. przez zawarcie ugody. Do udziału w postępowaniu przygotowawczym co do zasady zobowiązane są strony i ich pełnomocnicy. Podczas tego posiedzenia sąd ustali ze stronami przedmiot sporu i wyjaśni stanowiska stron, również w zakresie aspektów prawnych sporu (art. 205⁵-205⁸).

Plan rozprawy może zawierać (art. 205⁸):

• dokładne określenie przedmiotów żądań stron, w tym rozmiar dochodzonych świadczeń wraz z należnościami ubocznymi,
• dokładnie określone zarzuty, w tym formalne,
• ustalenie, które fakty i oceny prawne pozostają między stronami sporne,
• terminy posiedzeń i innych czynności w sprawie – podkreślić trzeba, że doręczony stronom plan rozprawy zastępuje wezwania na ustalone terminy posiedzeń (art. 205⁹ 5),
• kolejność i termin przeprowadzenia dowodów oraz roztrząsania wyników postępowania dowodowego – co istotne, rozstrzygnięcie co do dowodów w planie rozprawy zastępuje postanowienie dowodowe (art. 205⁹ 1),
• termin zamknięcia rozprawy lub ogłoszenia wyroku
• rozstrzygnięcia innych zagadnień, o ile są niezbędne do prowadzenia postępowania.

Strony będą mogły przytaczać twierdzenia i dowody na poparcie swoich twierdzeń do zatwierdzenia planu rozprawy – zgłoszone później będą podlegały pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. Jeżeli nie zarządzono przeprowadzenia posiedzenia przygotowawczego, ww. twierdzenia i dowody będą mogły być powoływane do zamknięcia rozprawy (art. 205¹²). Kolejne posiedzenia w sprawie powinny być wyznaczane tylko w razie konieczności w kolejnych dniach, a gdy nie jest to możliwe tak, by upływ czasu pomiędzy nimi nie był nadmierny (art. 206¹).

… i poinformuje o prawdopodobnym wyniku sprawy

Zgodnie z nowym art. 156¹ „W miarę potrzeby na posiedzeniu przewodniczący może pouczyć strony o prawdopodobnym wyniku sprawy w świetle zgłoszonych do tej chwili twierdzeń i dowodów”. Dotychczas ujawnianie przez Sąd poglądu na sprawę przed przeprowadzeniem postępowania dowodowego było niedopuszczalne – mogło nawet w określonych przypadkach stanowić podstawę do wyłączenia sędziego – natomiast nowelizacja wprost wyklucza taką podstawę wyłączenia (art. 49 § 2). Zmiana ta wydaje się z tego względu kontrowersyjna. Jednak takie działanie sądu może naprowadzić strony – w szczególności działające bez pełnomocnika – w jakim kierunku powinny dalej prowadzić postępowanie.

Nowe opłaty i zmiany w wysokości opłat

Planując wniesienie pisma w najbliższym czasie warto sprawdzić, jaka opłata będzie obowiązywała. Zmiany w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wprowadzają m.in. opłatę od wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem w wysokości 100 zł, która w przypadku wniesienia środka zaskarżenia będzie zaliczana na poczet opłaty od tego środka.

Zwracamy uwagę, że niektóre z opłat zostaną znacznie podniesione, w tym opłata maksymalna – z 100 tys. do 200 tys. zł, czy opłata od pozwów w sprawach z zakresu sporów korporacyjnych, w tym uchylenie uchwał – z 2.000 zł do 5.000 zł. Co więcej, w przypadku wniosku o zabezpieczenie roszczenia pieniężnego przed wniesieniem pozwu pobierana będzie opłata w wysokości ¼ opłaty należnej od pozwu o to roszczenie. Przepisy dotyczące opłat wejdą w życie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Doręczenia pomiędzy profesjonalnymi pełnomocnikami

Nowelizacja nie pomija kwestii doręczeń. Pełnomocnicy będą mogli doręczać sobie pisma procesowe z załącznikami w postaci elektronicznej, jeżeli złożą sądowi zgodne oświadczenia w tym przedmiocie i wskażą dane kontaktowe (art. 132 § 1³).

Kiedy pismo doręczy komornik?

W przypadku braku odebrania przez pozwanego podwójnie awizowanego pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw (jeśli wcześniej nie doręczono mu żadnego pisma), sąd zawiadomi o tym powoda i zobowiąże go do doręczenia tego pisma za pośrednictwem komornika. W takim przypadku powód w terminie dwóch miesięcy jest zobowiązany do złożenia do akt potwierdzenia doręczenia pisma albo zwrotu pisma i wskazania aktualnego adresu pozwanego lub dowodu, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie, pod rygorem zawieszenia postępowania (art. 139¹). Wniosek powoda o bezpośrednie doręczenie za pośrednictwem komornika będzie podlegał opłacie stałej w wysokości 60 zł od jednego adresu.

Koniec z obstrukcją procesową?

W celu minimalizacji nadużyć instrumentów procesowych wprowadzone zostają rozwiązania mające zapobiegać obstrukcji sądowej, która niejednokrotnie paraliżuje postępowanie w sprawie. Nowe regulacje mają zniechęcać do wnoszenia do sądu m.in. pism niezawierających żądania, które sąd będzie mógł zwrócić bez dalszych czynności (art. 186¹) jak też oczywiście bezzasadnych pozwów (które sąd będzie mógł oddalić na posiedzeniu niejawnym, bez doręczenia pozwu osobie wskazanej jako pozwany ani nie rozpoznając wniosków złożonych wraz z pozwem. W takim przypadku sąd nie będzie musiał – jak dotychczas – podejmować oczywiście niecelowych czynności takich jak np. wezwanie powoda do usunięcia braków formalnych pozwu (art. 191¹).

Ponadto bez rozpoznania pozostawione zostaną wnioski o wyłączenie sędziego oparte tylko na okolicznościach dotyczących rozstrzygnięcia o dowodach lub ponowne wnioski co do tego samego sędziego z podaniem tych samych okoliczności (art. 53¹). Podobny los spotka tzw. „łańcuchy” zażaleń, czyli zażalenia wniesione przez tą samą stronę na to samo postanowienie po raz drugi i kolejny, a także zażalenia na postanowienia wydane na skutek wcześniejszego zażalenia (art. 394³).

Nadużycie prawa procesowego

Wprowadzona zostaje także instytucja nadużycia prawa procesowego, która dotychczas była obecna jedynie w doktrynie i orzecznictwie: z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (art. 4¹). Za nadużycie prawa nowe KPC przewiduje konkretne sankcje procesowe, m.in. daje możliwość nałożenia grzywny z urzędu na stronę nadużywającą prawa, obowiązku poniesienia przez nią kosztów procesu w podwyższonej wysokości albo w całości. Natomiast na wniosek strony Sąd może przyznać od takiej strony na rzecz przeciwnika koszty procesu odpowiednio do spowodowanego nadużyciem zwiększenia nakładu pracy na prowadzenie sprawy, maksymalnie w dwukrotnej wysokości. Inna możliwość to zasądzenie od takiej strony odsetek należnych od świadczenia w podwyższonej stopie (art. 226²).

Strony lub świadkowie złożą zeznania na piśmie…

Nowy przepis zezwala bowiem sądowi wezwać strony lub inne osoby do złożenia oświadczeń na posiedzeniu albo wyznaczyć im termin na zajęcie stanowiska w piśmie procesowym lub za pomocą środków porozumiewania na odległość, jeśli dają pewność co do osoby składającego oświadczenie (art. 226¹). Z kolei świadek złoży zeznania na piśmie, jeśli sąd tak postanowi (art. 271¹).

Inne nowości w postępowaniu dowodowym

Natomiast jeśli strona wniosła o wezwanie na rozprawę świadka, biegłego lub innej osoby, zgodnie z nowelizacją, powinna dołożyć starań, żeby osoba ta stawiła się na wyznaczonym terminie (art. 242¹).

Co do dowodów z dokumentów, sąd nie będzie wydawał odrębnych postanowień, ale wszystkie dokumenty znajdujące się w aktach sprawy będą stanowić dowód, chyba że sąd je pominie postanowieniem (art. 243²).

Na mocy wprowadzonych regulacji sąd będzie mógł także dopuścić dowód z opinii sporządzonej na zlecenie organu władzy publicznej w innym postępowaniu (art. 278¹). Dotychczas taka opinia mogła mieć walor jedynie dokumentu prywatnego.

Odsetki od kosztów procesu i wydatków

Nowe przepisy wprowadzone zostaną także w części odnoszącej się do kosztów procesu. Od kosztów procesu należne będą odsetki w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie:

• od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty;
• jeżeli orzeczenie staje się prawomocne z dniem jego wydania – po upływie tygodnia od jego ogłoszenia do dnia zapłaty;
• w przypadku gdy orzeczenie podlega doręczeniu z urzędu – po upływie tygodnia od jego doręczenia zobowiązanemu do zapłaty (art. 98 § 1¹).

Ponadto w szczególnie uzasadnionym przypadku sąd będzie mógł przyznać odsetki od wydatku, który poniosła strona w czasie procesu (art. 98 § 1²).

Na co muszą uważać przedsiębiorcy?

W nowym KPC przywrócone zostanie też postępowanie w sprawach gospodarczych, które przybliżyliśmy tutaj.