Projekt zaostrzenia kar za przestępstwa finansowe

Wstępne informacje o planowanej nowelizacji Kodeksu karnego zostały już przez nas przedstawione we wcześniejszym wpisie dostępnym tutaj. Projekt ten po odrzuceniu przez Senat, wrócił pod obrady Sejmu. Dlatego też warto przyjrzeć się mu bliżej.

Poza zasadniczymi zmianami systemowymi w zakresie m.in. zasad wymiaru kary oraz dyrektywach ich wymierzania, projektodawca wprowadził także szereg nowych przestępstw, w tym także gospodarczych w postaci zbrodni finansowych.

Jednym z założeń zmian jest – zgodnie ze stanowiskiem twórców projektu – zracjonalizowanie odpowiedzialności karnej w stosunku do sprawców, którzy z działalności przestępczej uczynili sobie źródło dochodu. Zdaniem projektodawców bowiem jedynie intensywne oddziaływanie w warunkach penitencjarnych jest w stanie skutkować wzbudzaniem pożądanych społecznie postaw (por. uzasadnienie projektu ustawy).

Nowe przestępstwa finansowe i gospodarcze

Projektodawca przewidział w tym zakresie wprowadzenie do ustawy nowych typów przestępstw przeciwko mieniu – kwalifikowanych przez jego wartość. Kryteria ilościowe są często stosowane do tworzenia typów uprzywilejowanych i kwalifikowanych, jak np. w przypadku kradzieży, gdzie wartość mienia decyduje o klasyfikacji czynu jako przestępstwo bądź wykroczenie. Typ kwalifikowany oznacza, że ustawodawca zdecydował się zwiększyć stopień ustawowego zagrożenia w związku z większym stopniem bezprawia.

Zgodnie z Projektem, wprowadzone mają zostać dwa dodatkowe przepisy w art. 294 KK – § 3 i 4:

Nowe typy przestępstw w praktyce polegają zatem na obostrzeniu odpowiedzialności za kradzież, kradzież z włamaniem, rozbój, kradzież rozbójniczą, przywłaszczenie, kradzież impulsów elektrycznych, oszustwo, oszustwo komputerowe, zniszczenie mienia ruchomego, kradzież drzewa z lasu, paserstwo.

Analogiczne przepisy wprowadzone mają zostać w stosunku do przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu, takich jak wyrządzenie szkody w obrocie gospodarczym, przekupstwo na stanowisku kierowniczym, wyłudzenie kredytu, pranie brudnych pieniędzy oraz nieprawidłowe prowadzenie dokumentacji działalności gospodarczej. Projekt przewiduje bowiem wprowadzenie analogicznego w stosunku do art. 294 KK § 3 i 4 – art. 306b KK:

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy: „propozycja dodania do Kodeksu karnego art. 306b podyktowana jest analogicznymi względami co w odniesieniu do przestępstw przeciwko mieniu (uzupełnienie art. 294 § 3 i 4 k.k.). Również na gruncie przestępstw gospodarczych konieczne jest dokonanie stratyfikacji i dalsze wyróżnienie typów czynów zabronionych skierowanych przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym, w uzależnieniu od wysokości szkody. Znamionami kwalifikującymi do projektowanych typów jest działanie w stosunku do mienia o wartości większej niż pięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości (art. 306b § 1 k.k.) oraz o wartości większej niż dziesięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości (art. 306b § 2 k.k.) – albo spowodowanie szkody w rozmiarach odpowiadających takim wysokościom. Proponuje się zatem dodanie w rozdziale XXXVI k.k. art. 306b, wprowadzającego w § 1 i 2 typy kwalifikowane wymienionych w nim przestępstw. Czyny te, ze względu na wysoki stopień szkodliwości społecznej i gradację typów kwalifikowanych, powinny zostać zaliczone do kategorii zbrodni i zagrożone odpowiednio 96 surowszymi karami: od 3 do 20 lat pozbawienia wolności oraz od 5 do 25 lat pozbawienia wolności”.

Należy zauważyć, że w związku z powyższym możliwość popełnienia zbrodni została ograniczona do łapownictwa biernego (art. 296a § 1 lub 4), a zatem przyjmowania korzyści majątkowej w związku z pełnieniem funkcji publicznej. Poza zakresem art. 306b § 1 i 2 KK znalazło się jednak łapownictwo czynne (art. 229 KK), polegające na udzielaniu korzyści majątkowej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji.

Znaczenie praktyczne – konsekwencje procesowe

Jeżeli dojdzie zmiany ustawy Kodeks karny, niektóre przestępstwa finansowe i gospodarcze, wywołujące wielomilionowe szkody staną się zbrodnią (art. 7 § 2 KK). Ta potencjalna zmiana niesie ze sobą daleko idące konsekwencje, wykraczające poza zmianę klasyfikacyjną w typologii przestępstw.

Warto po pierwsze zauważyć, że zbrodnie przedawniają się po okresie dłuższym niż występki (tj. po upływie 20 lat). Ponadto, typizując wskazane czyny jako zbrodnie, co do zasady wyłączona będzie możliwość zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności za takie przestępstwa. To zaś ma niebagatelne znaczenie dla znacznej liczby osób oskarżanych o dopuszczenie się przestępstw gospodarczych. Bardzo często bowiem są to osoby niekarane, wobec których istnieją wszelkie przesłanki do orzeczenia warunkowego zawieszenia wykonania kary. Po nowelizacji Kodeksu karnego w powyższym zakresie, sądy nie będą miały możliwości zastosowania tej instytucji wobec oskarżonego.

Kolejna istotna zmiana w tym zakresie polega na przeniesieniu rozpoznawania tych spraw wyłącznie do sądu okręgowego w ramach jego właściwości rzeczowej. Zgodnie bowiem z art. 25 § 1 KK sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji m.in. w sprawach o zbrodnie. W konsekwencji, sprawy te, na etapie postępowania  przygotowawczego, będą obowiązkowo prowadzone w formie śledztwa. Śledztwo prowadzi się bowiem obowiązkowo w sprawach, w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego (art. 309 pkt 1 KPK).

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że śledztwo, w stosunku do dochodzenia, jest prowadzone w zwiększonym formaliźmie prawnym. Śledztwo jest zasadniczo prowadzone przez prokuratora, podczas gdy dochodzenie należy do zadań Policji. Kodeks postępowania karnego stanowi także, że śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy, jednakże okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. Dopiero w szczególnie uzasadnionych przypadkach, właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony. Tymczasem w przypadku dochodzenia, prokurator nadzorujący dochodzenie może samodzielnie przedłużać postępowanie przygotowawcze na dalszy czas oznaczony.

Warto także dodać, że jeżeli postępowanie przygotowawcze prowadzone było w formie śledztwa, prowadzona przed sądem rozprawa nie może być kontynuowana przy braku obecności prokuratora, w przeciwieństwie do dochodzenia – wówczas nieobecność nie tamuje toku rozprawy (art. 46 § 2 KPK).

Niewątpliwie, wskazane powyżej projektowane zmiany w zakresie wprowadzenia do Kodeksu karnego nowych przestępstw, w tym przede wszystkim zbrodni przeciwko mieniu oraz obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym, zasadniczo wpłyną na sytuację wszystkich osób podejrzewanych lub oskarżanych o dopuszczenie się przestępstw gospodarczych.

***

Autorami wpisu są adwokat Marcin Olchowicz, Senior Associate w Kancelarii RKKW oraz Dominik Pyka, Junior Associate w Kancelarii RKKW.